وضعیت بحرانی زندگی بازنشستگان در ایران/ فاصله حقوق با خط فقر بیش از ۲۰ میلیون تومان است
«معضلات بازنشستگان، به ویژه بازنشستگان تأمین اجتماعی، به کرات به عنوان ابزاری برای اهداف تبلیغاتی و سیاسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرچند این قشر به دلیل سال‌ها کار و تلاش در سخت‌ترین شرایط، مستحق توجه ویژه هستند، اما واقعیت این است که بحران زندگی آن‌ها اغلب تنها در مقاطع زمانی خاص، مانند انتخابات یا مناسبت‌های ملی، مورد به چشم می‌آید.»
به گزارش تازه‌نیوز، اقتصاد ۲۴ نوشت: «وقتی مردی بازنشسته می‌شود، همسرش دو برابر بیشتر از گذشته، شوهر دارد، اما با نصف درآمد قبلی»؛ این جمله طنزآمیز چی‌چی رودریگز، گلف‌باز معروف آمریکایی، با ظرافت تمام به یکی از مهم‌ترین معضلات بازنشستگی اشاره می‌کند؛ افت شدید درآمد و کاهش قدرت خرید. این واقعیت تلخ در ایران، برای بازنشستگان عمیق و قابل لمس است. در کشوری که بازنشستگان به عنوان ستون‌های جامعه سال‌ها خدمت کرده‌اند، وضعیت حقوق بازنشستگی و ناتوانی در تأمین نیاز‌های اولیه، نه‌تنها دغدغه‌ای فردی، بلکه بحرانی اجتماعی است که نیازمند رسیدگی فوری است.
بزنگاه‌های سیاسی و یادآوری قشری به نام بازنشسته!
تلخ آنکه، معضلات بازنشستگان، به ویژه بازنشستگان تأمین اجتماعی، به کرات به عنوان ابزاری برای اهداف تبلیغاتی و سیاسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرچند این قشر به دلیل سال‌ها کار و تلاش در سخت‌ترین شرایط، مستحق توجه ویژه هستند، اما واقعیت این است که بحران زندگی آن‌ها اغلب تنها در مقاطع زمانی خاص، مانند انتخابات یا مناسبت‌های ملی، مورد به چشم می‌آید. مسئولان می‌آیند، نامسئولانه وعده می‌دهند و می‌روند. شعار می‌دهند، گروهی را امیدوار و سرگرم می‌کنند تا به سرمنزل مقصود برسند.
- جزییات متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان کارگری اعلام شد؛ واریزی بزرگ در راه است؟
- جزئیاتی جدید درباره افزایش حقوق بازنشستگان کارگری
حال بر همگان مسجل شده که وعده‌های مالی و واریز‌های ناگهانی، تنها تلاشی کوتاه‌مدت برای جلب رضایت بازنشستگان و حمایت آن‌ها برای گرم کردن تنور انتخابات بود. طبق گزارش اقتصاد ۱۰۰، مبلغ سه میلیون تومان که قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری به عنوان علی‌الحساب طرح متناسب‌سازی به حساب بازنشستگان تأمین اجتماعی واریز شد، قرار بود در ماه‌های بعد نیز یک میلیون تومان دیگر به حقوق آن‌ها اضافه شود، اما پس از پایان انتخابات، دیگر خبری از این واریز‌ها نبود و اکنون حتی پرداخت حقوق این افراد نیز با تأخیر‌های چند روزه انجام می‌شود.
روزنامه جمهوری اسلامی نیز در گزارشی ادعا کرده که متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان، واقعیت ندارد. این نوع رفتار، که بر پایه وعده‌های کوتاه‌مدت و تسکین‌های مقطعی استوار است، تنها باعث افزایش بی‌اعتمادی و سرخوردگی در میان بازنشستگان می‌شود. این روند نه‌تنها از منظر اخلاقی نادرست است، بلکه نشان‌دهنده عمیق‌تر شدن مشکلات ساختاری در سیستم بازنشستگی کشور است.
بحران‌های مالی و مدیریتی در صندوق‌های بازنشستگی به حدی ریشه‌دار و پیچیده هستند که با چنین وعده‌ها و اقدامات سطحی نمی‌توان آن‌ها را حل کرد. یکی از مهم‌ترین معضلات این سیستم، عقب‌ماندگی مزدی است. قانون به‌صراحت تعیین می‌کند که حقوق بازنشستگان باید متناسب با نرخ تورم افزایش یابد، اما این قانون به‌ندرت به‌طور کامل رعایت می‌شود. در نتیجه، قدرت خرید بازنشستگان به مرور زمان کاهش یافته و شرایط معیشتی آن‌ها روزبه‌روز دشوارتر می‌شود.
وضعیت صندوق‌های بازنشستگی، بدهی و بحران مالی
«فاصله حقوق بازنشستگان با خط فقر بیش از ۲۰ میلیون تومان است»، «بیش از ۶۰ درصد مستمری‌بگیران تأمین اجتماعی زیر خط فقر زندگی می‌کنند»، «بازنشستگان در اعتراض به تورم و وضعیت معیشت خود تجمع کردند»، «به علت بحرانی بودن شرایط صندوق‌های بازنشستگی در برنامه توسعه هفتم، سن بازنشستگی از ۶۰ به ۶۲ سال افزایش یافت»؛ این خلاصه‌ای از اخبار بازنشستگان و صندوق‌های تأمین‌کننده مستمری آنان در یک سال اخیر است. یکی از مهم‌ترین چالش‌های فعلی سیستم بازنشستگی در ایران، بحران مالی صندوق‌های بازنشستگی است. بسیاری از این صندوق‌ها با بدهی‌های سنگین و کسری بودجه مواجه‌اند و ناتوان از پاسخگویی به تعهدات خود به بازنشستگان هستند. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی که با ادغام دو وزارتخانه کار و رفاه تشکیل شد، به جای آنکه به بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی کشور کمک کند، به یک ابزار ناکارآمد و پر از وعده‌های بی‌پایه تبدیل شده است.
دو دهه از تشکیل این وزارتخانه می‌گذرد و به جز نمایش‌های تبلیغاتی در رسانه ملی، هیچ دستاورد ملموسی در رفع مشکلات واقعی جامعه نداشته است. در همین حین، نهاد‌های کلیدی تحت مدیریت آن، یعنی صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تأمین اجتماعی، به همراه شرکت‌های وابسته به شستا، به باتلاقی از فساد و ناکارآمدی فرو رفته‌اند؛ همان نهاد‌ها که روزگاری قرار بود مأمنی برای بازنشستگان و تأمین‌کنندگان اجتماعی کشور باشند!
نبود نظارت مؤثر از سوی نهاد‌های قانونی مانند دیوان محاسبات، به این وضعیت دامن زده است، نظارتی که اگر هم وجود داشته باشد، آن‌چنان ضعیف و کم‌رنگ است که هیچ‌گونه تأثیری بر جلوگیری از این فساد‌ها ندارد. به جای آنکه وزارت رفاه، کار و امور اجتماعی به عنوان یک نهاد حامی و مدافع حقوق بازنشستگان و کارکنان شناخته شود، به مرکزی برای توزیع امتیازات و منافع خاص تبدیل شده است.
طبق گزارش‌ها، صندوق‌های بازنشستگی کشور نزدیک به ورشکستگی قرار دارند و دولت مجبور شده است سالانه میلیارد‌ها تومان از بودجه عمومی را برای پرداخت حقوق بازنشستگان اختصاص دهد. این وضعیت نه‌تنها بحران مالی دولت را تشدید می‌کند، بلکه اعتماد عمومی به سیستم بازنشستگی را نیز به شدت کاهش می‌دهد.
تأثیر تورم و کاهش قدرت خرید
در پس واژه بازنشستگی، هزاران دلهره، مشکل و مشغله ذهنی پنهان شده است! البته این وضعیت و شرح عنوان در ایران و سایر کشور‌های هم‌تراز وجود دارد در صورتی که بسیاری از کشور‌ها، دوران بازنشستگی منتهی به روزگار خوشی است که یک نیروی کار پس از سال‌ها تلاش و کوشش برای ارتقای یک سیستم حاکم در آینده برای خود ترسیم می‌کند و نظام سیاسی و اقتصادی نیز فرد بازنشسته را در این مسیر همراهی خواهد کرد.
در ایران اما، بازنشستگی برای بسیاری از مردم معنا ندارد و در همین راستا همواره شاهد آن هستیم که بسیاری از بازنشستگان به جای گذران باقی مانده عمر در کنار خانواده باز هم در مشاغل دوم و گاهی کاذب مانند مسافرکشی، دفترداری، مستخدمی، نگهبانی و سایر فعالیت‌ها که به آن‌ها شغل نمی‌شود گفت و تنها منبع درآمدی برای افراد است، مشغول به فعالیت می‌شوند.
با توجه به تورم فزاینده‌ای که در ایران مشاهده می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بازنشستگان کاهش شدید قدرت خرید است. بسیاری از بازنشستگان با حقوق‌های ثابتی که ماه‌ها به‌روزرسانی نشده‌اند، مجبور به تأمین زندگی خود هستند، در حالی که قیمت کالا‌های اساسی به‌طور مداوم در حال افزایش است. در چنین شرایطی، بازنشستگان دیگر نه‌تنها قادر به تأمین نیاز‌های اولیه خود نیستند، بلکه بسیاری از آن‌ها برای پوشش هزینه‌های درمانی و دارویی خود نیز با مشکلات جدی روبه‌رو هستند. برای همین در روزها، ماه‌ها و سال‌های گذشته بار‌ها شاهد تجمعات اعتراضی بازنشستگان وزارتخانه‌ها و ادارات مختلف بودیم که به وضعیت معیشت و دریافتی‌های خود اعتراض داشتند.
مردم در کشور‌های همسایه چگونه بازنشسته می‌شوند؟
سیستم و سن بازنشستگی در هر کشور شرایط متفاوتی دارد؛ در همین راستا چندی پیش رسانه‌های داخلی در بررسی و مقایسه سیستم بازنشستگی در کشور‌های گوناگون گزارشی ارائه دادند که می‌توان نگاه سیاسی نظام‌های حاکم را در این مهم به خوبی مشاهده کرد.
ترکیه: سن بازنشستگی در ترکیه برای مردان ۶۰ و برای زنان ۵۸ سال است و احتمالا در سال‌های آینده به تدریج افزایش یابد. طی مصوبه جدید حداقل دستمزد بازنشستگان در ترکیه از ابتدای ماه جدید میلادی حدود ۴۰۰ دلار خواهد بود. دولت ترکیه در ابتدای تابستان جاری، حداقل دستمزد معلمان، پرستاران، نیرو‌های نظامی و کارمندان را نیز برای دومین بار افزایش داده بود. حداقل دستمزد معلمان ترکیه ۱۴۸۰ دلار و حداقل دستمزد پرستاران ۱۵۰۰ دلار است.
امارات متحده عربی: سن بازنشستگی در امارات متحده عربی، ۵۰ سال است. کل حق بازنشستگی اجباری ۲۰ درصد حقوق کارمند است. برای آن دسته از کارمندان شاغل در بخش دولتی، کارمند ۵ درصد از سهم و دولت ۱۵ درصد باقی مانده را پرداخت می‌کند. برای آن دسته از کارمندان شاغل در بخش خصوصی، کارفرما ۱۲.۵ درصد و دولت ۲.۵ درصد از سهم را پرداخت می‌کند و کارمند ۵ درصد باقی مانده را تامین می‌کند.
کمک‌های بازنشستگی که از طرف کارمندان ملی امارات متحده عربی انجام می‌شود مشمول حداقل و حداکثر حقوق قانونی که به ترتیب ۱۰۰۰ و ۵۰۰۰۰ درهم است و بر اساس آن میزان سهم بازنشستگی محاسبه می‌شود. در عمل، این بدان معنی است که اگر فردی بیش از ۵۰۰۰۰ درهم درآمد داشته باشد، سهم بازنشستگی تنها در برابر سقف حداکثر حقوق ۵۰۰۰۰ درهم محاسبه می‌شود و هرگونه درآمد اضافی برای اهداف سهم بازنشستگی در نظر گرفته نمی‌شود. فقط کارمندان ملی امارات متحده عربی که دارای کتاب خانواده هستند (یعنی کسانی که مدتی است تابعیت امارات متحده عربی بوده اند و اخیراً تابعیت نشده‌اند) حق شرکت در طرح بازنشستگی دولتی را دارند.
عربستان: به گزارش میدل ایست نیوز سازمان تامین اجتماعی عربستان اعلام کرد که حداقل مستمری بازنشستگی در نظام تامین اجتماعی این کشور یک هزار و ۹۸۳ ریال (معادل حدود ۵۳۰ دلار یا ۳۱ میلیون تومان) است. عربستان سعودی تنها کشوری در دنیا است که مردانی که در ۲۲ سالگی شروع به کار می‌کنند در سن ۴۷ سالگی می‌توانند خود را بازنشسته کرده و از تمامی امتیازات مربوطه برخوردار شوند. برای کسانی که از ۴۰ سالگی وارد بازار کار می‌شوند، بعد از عربستان کشور اندونزی با ۵۷ سال سن بازنشستگی کمترین حد نصاب را دارد
عراق: سن بازنشستگی در عراق ۶۰ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان است. حداقل حقوق بازنشستگی نیز به دلیل نوسانات اقتصادی و جنگ‌های مداوم، حداقل حقوق بازنشستگی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ دلار در ماه است که طبق گزارش‌ها قرار است افزایش یابد.
آذربایجان: سن بازنشستگی در آذربایجان ۶۵ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان است. حداقل حقوق بازنشستگی نیز حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ دلار در ماه بسته به شرایط اقتصادی و تورم و تقریبا ۱۶.۶ درصد بیشتر از حقوق پایه است.
جهان اولی‌ها، بهشت بازنشستگان!
استرالیا یکی از بهترین سیستم‌های بازنشستگی جهان را دارد که پس از اجرای اصلاحات، به این جایگاه دست یافت. در سال ۲۰۱۵ ارزش سیستم رفاهی آن ۱۵۰ میلیارد دلار بود، اما ضعف‌هایی داشت که اصلاحاتی به دنبال داشت. حمایت‌های گسترده دولت باعث افزایش طول عمر و سلامت جسمی و روانی سالمندان شده است. در سال ۲۰۱۳ تعداد افراد بالای ۶۵ سال، ۵۳۳ هزار نفر بیشتر از ۲۰۰۸ بود و ۱۷٪ افراد بالای ۴۵ سال اعلام کردند که بعد از ۷۰ سالگی نیز کار خواهند کرد. در سال ۲۰۱۲-۲۰۱۳ نیمی از مردان و یک‌چهارم زنان بازنشسته، مستمری‌های دولتی را منبع اصلی درآمد خود می‌دانستند. افراد بالای ۶۵ سال که حداقل ۱۰ سال در استرالیا زندگی کرده‌اند، مستمری بازنشستگی دریافت می‌کنند. در سال ۲۰۱۱، ۶۰٪ ساکنان این کشور مستمری دریافت می‌کردند و حداقل دریافتی ماهانه ۷۷۶.۷۰ دلار استرالیا بود. سالمندان متأهل هر یک ۵۸۵.۵ دلار استرالیا دریافت می‌کنند. سالمندان بالای ۶۰ سال از تخفیفات سفر و خرید‌های خرده‌فروشی برخوردار می‌شوند. خدمات مراقبت خانگی و نگهداری از سالمندان نیز رایگان است.
آلمان سیستم بازنشستگی برجسته‌ای دارد. ۱۵.۵٪ از درآمد ماهانه برای بهداشت، ۳٪ برای بیمه اشتغال و ۱۸.۹٪ برای بیمه بازنشستگی کسر می‌شود. افراد بین ۵۰ تا ۷۵٪ مستمری ماهانه دریافت می‌کنند و مابقی به صورت هزینه‌های بهداشتی و درمانی تأمین می‌شود. ۸۵٪ افراد شاغل تحت پوشش بیمه‌های دولتی بازنشستگی هستند. بازنشستگی عادی برای متولدین بعد از ۱۹۶۴، ۶۷ سال است. شکاف پرداختی میان زنان و مردان در این کشور وجود دارد، به طوری که مردان در غرب و شرق آلمان به ترتیب ۱۰۵۲ و ۱۰۰۶ یورو در ماه دریافت می‌کنند، در حالی که زنان در غرب ۷۰۵ و در شرق ۵۲۱ یورو دریافت می‌کنند.
ژاپن یکی از پیرترین کشور‌های جهان است و انتظار می‌رود تا ۲۰۲۵، از هر سه نفر، یک نفر بالای ۶۵ سال باشد. هزینه‌های بازنشستگی بالاست و حداقل حقوق بازنشستگی در ۲۰۱۲ برابر با ۷۸۶،۵۰۰ ین بود. تمامی افراد بین ۲۰ تا ۵۹ سال باید حق بیمه بازنشستگی بپردازند و افراد بالای ۶۵ سال که حداقل ۲۵ سال کار کرده باشند، حقوق بازنشستگی دریافت می‌کنند. ۸۵٪ نیروی کار تحت پوشش بیمه بازنشستگی کاری قرار دارند. افراد بالای ۷۵ سال تنها ۱۰٪ هزینه‌های درمانی خود را می‌پردازند، در حالی که سایر افراد ۳۰٪ هزینه‌ها را پرداخت می‌کنند.
نروژ سیستم بازنشستگی توسعه‌یافته‌ای دارد و سن بازنشستگی رسمی ۶۷ سال است. کارمندان ممکن است تا ۶۲ سالگی بازنشسته شوند، اما به کار خود ادامه دهند. در بیشترین حالت، ۵۰٪ درآمد افراد به عنوان حق بیمه بازنشستگی پرداخت می‌شود و پس از ۴۰ سال کاری، ۶۷٪ درآمدشان را به عنوان مستمری دریافت می‌کنند. بازنشستگان نروژ معادل ۵۰٪ دستمزد دوره کاری خود را به عنوان مستمری دریافت می‌کنند. حداقل دریافتی بازنشستگان یک‌سوم دستمزد آن‌ها در دوره کاری است و از تخفیفات حمل‌ونقل عمومی و موزه‌ها برخوردار می‌شوند.
در روسیه سن بازنشستگی مردان ۶۰ و زنان ۵۵ سال است. برخی کارگران شرایط سخت می‌توانند زودتر بازنشسته شوند. حداقل پرداختی مستمری‌بگیران ۴۰ پوند در ماه است و با مزایا، هر بازنشسته روسی ۱۱۰ پوند در ماه دریافت می‌کند. بازنشسته‌ها از یارانه‌های سفر و تخفیف‌های خرید دارو برخوردارند. سیستم بازنشستگی روسیه تحت تأثیر تحریم‌های اقتصادی اخیر با مشکلاتی مواجه شده است.
در آفریقای جنوبی، افراد بالای ۶۰ سال سالانه ۲۷۶۳ پوند برای مجردان و ۵۵۲۷ پوند برای متأهلان دریافت می‌کنند. خدمات بهداشتی و درمانی رایگان است و حمل‌ونقل نیز رایگان است. افرادی که پیش از ۳۰ سال کار کرده یا قبل از ۶۰ سالگی بازنشسته شوند، ۳.۶٪ کمتر دستمزد دریافت می‌کنند.
بازنشستگان ایتالیایی ۲۱۹ تا ۲۳۰ یورو در هفته دریافت می‌کنند که معادل ۶۳۶ تا ۶۸۸ پوند در ماه است. افراد بالای ۸۰ سال ۱۷۵ پوند در هفته دریافت می‌کنند. خدمات بهداشتی رایگان است و افراد بالای ۷۰ سال در رم از حمل‌ونقل رایگان بهره‌مند می‌شوند.
در فرانسه سن قانونی بازنشستگی ۶۲ سال است. افراد پس از ۲۵ سال کار، ۷۵٪ از درآمد خود را به عنوان مستمری دریافت می‌کنند.
در ایالات متحده، سیستم بازنشستگی به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود، تأمین اجتماعی و حساب‌های بازنشستگی شخصی و شرکتی. تأمین اجتماعی منبع اصلی درآمد بازنشستگی برای بسیاری از آمریکایی‌ها است و این برنامه توسط دولت فدرال مدیریت می‌شود. افراد شاغل و کارفرمایانشان موظف به پرداخت مالیات برای تأمین اجتماعی هستند.
برای بهره‌مندی از مزایای تأمین اجتماعی، افراد باید به مدت ۱۰ سال کار کرده و مالیات تأمین اجتماعی پرداخت کرده باشند. میزان مستمری بازنشستگی به طول مدت کار و سطح درآمد فرد بستگی دارد. در سال ۲۰۲۳، میانگین مستمری ماهانه برای یک بازنشسته حدود ۱۸۰۰ دلار بود، اما این مبلغ بسته به درآمد گذشته و سال‌های کار متغیر است. افراد می‌توانند بین سنین ۶۲ تا ۷۰ سالگی برای دریافت مستمری بازنشستگی اقدام کنند؛ هرچه فرد دیرتر درخواست دهد، مستمری بیشتری دریافت می‌کند. افراد همچنین می‌توانند در حساب‌های بازنشستگی سرمایه‌گذاری کنند که این حساب‌ها مزایای مالیاتی ویژه‌ای دارند. این حساب‌ها به افراد اجازه می‌دهند که به مرور زمان سرمایه خود را افزایش دهند و پس از بازنشستگی از این سرمایه‌ها استفاده کنند؛ و ایران…
این در حالی است مجلس انقلابی ایران سن بازنشستگی را در سال گذشته افزایش داد و در حال حاضر خط فقر در تهران برای هر خانوار به طور متوسط ماهی ۳۰ میلیون تومان تخمین زده می‌شود، در حالی که حداقل حقوق بازنشستگی پنج و نیم میلیون تومان است. افزایش سن بازنشستگی با توجه به افزایش امید به زندگی و سالمند شدن جمعیت‌ها چالشی جهانی است و عمده کشور‌ها در سیاست‌گذاری‌هایشان با این چالش مواجه هستند.
سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) پیش‌بینی کرده که به طور متوسط سن بازنشستگی در دنیا تا سال ۲۰۶۰ دو سال افزایش پیدا می‌کند، ولی کشور‌های توسعه‌یافته همانگونه که برای همه مسائل برنامه و راهبرد دارند برای این موضوع نیز طرح‌های بلند مدت در نظر دارند در حالی که در ایران همواره از حال ناخوشایند صندوق‌های بازنشستگی صحبت می‌شود؛ بحرانی که حال بسیاری از مردمی که برای روزگار بازنشستگی خود برنامه داشتند را ناخوش کرده و باری سنگینی بر سایر بار‌های دوران کهولت تلنبار کرده است؛ همانگونه که همیشه برای بازه‌های مختلف زندگی اعم از دوران تحصیل، خدمت، کار و … در ایران آب خوش از گلوی مردم پایین نرفت حال نیز نوبت به بازنشستگی رسیده تا استرس به جان مردم بیفتد مانند بختکی که نطفه‌اش را بی‌کفایتی‌ها منعقد کرده است.
