روسیه از ترمیم رابطه‌ی ایران و آمریکا استقبال می‌کند؟

به گزارش تازه‌نیوز و به نقل از انصاف‌نیوز، ایران و روسیه در زمینه‌های اقتصادی و نظامی روابط خوبی با یکدیگر دارند، اما علاوه‌بر منافع مشترک درباره‌ی مسائلی با هم اختلاف‌نطر دارند و هر یک از کشورها مسیر خود را پیش می‌روند. فارغ از این مسائل در فروش نفت و گاز رقیب یکدیگر هستند و برغم روابط خوب آنها، روسیه در شورای امنیت بارها علیه ایران رای داده است و این نشان می‌دهد رابطه‌ی این دو کشور با یکدیگر راهبردی نیست. اما ترمیم رابطه‌ی ایران و آمریکا مورد استقبال روسیه قرار خواهد گرفت؟ اگر آمریکا به برجام برگردد، رابطه‌ی ایران و روسیه چه تغییری خواهد کرد؟ چه چشم‌اندازی از رابطه‌ی ایران و روسیه خواهیم داشت؟ نعمت‌الله ایزدی، دیپلمات کهنه‌کار و سفیر سابق ایران در روسیه به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد. متن این گفت‌وگو در پی می‌آید:

آیا رابطه‌ی ایران با روسیه می‌تواند راهبردی باشد؟

نعمت‌الله ایزدی -سفیر سابق ایران در روسیه- در پاسخ به این پرسش که «آیا رابطه‌ی ایران با روسیه می‌تواند راهبردی باشد» به انصاف نیوز گفت: «حتی در یک رابطه‌ی راهبردی هم منافع ملی ارجحیت دارد، اما نسبت به نوع دیگری از روابط طبیعتاً یک مقدار شدت بیشتری دارد و من نمی‌توانم تصور کنم ایران به‌راحتی با کشوری مثل روسیه روابط راهبردی داشته باشد. مفهوم رابطه‌ی راهبردی این است که هر اتفاقی برای هرکدام از کشورها بیافتد، از هم تمام قد دفاع کنند.

برای ایجاد این شکل از رابطه باید اشتراکات مادی و معنوی زیادی از هم داشته باشند، در حال حاضر ما چنین موقعیتی را با روسیه و  بسیاری از کشورهای قدرتمند دیگر نداریم. کشور ما برای خودش تعاریفی در صحنه‌های بین‌الملل و مباحث استراتژیک دارد که لزوماً با کشورهای دیگر همخوانی ندارد. در واقع کشورهایی که رابطه‌ی شمس و قمری با هم دارند، بیشتر می‌توانند رابطه‌ی راهبردی با هم داشته باشند. مثلاً شوروی سابق و آمریکا در جنگ سرد هدف‌های بزرگی داشتند و برای خود متحدینی را پیدا کردند و از یکدیگر حمایت کردند. در چنین شرایطی ایران و روسیه نمی‌توانند قمر یکدیگر باشند.  هر دو کشور منافعی را برای خودشان ترسیم کردند که شاید در تعارض با هم باشد، بر این اساس طرح این مفاهیم توقعات بیش از حدی به وجود می‌آورد.»

آیا روسیه دوست روزهای سخت ایران است؟

این دیپلمات با سابقه درباره‌ی صحبت‌های محمد جواد ظریف مبنی بر اینکه روسیه دوست روزهای سخت ایران است، توضیح داد: «روسیه دوست و همسایه ماست و روابط ما یک سابقه‌ی تاریخی دارد. لزوما تمام این تاریخ شیرین و یا تلخ نیست. روسیه محصول شوروی سابق است و ما با شوروی سابق هم مشکلاتی داشتیم، انبوهی از دیوار بی‌اعتمادی بین ما و آنها وجود دارد. چه روزی سخت‌تر از اینکه وقتی قطعنامه‌های شورای‌عالی امنیت علیه ما صادر شد، روسیه هم در آن شورا عضو دائم بود و با یک غیبت می‌توانست یک روی خوشی به ما نشان بدهد اما این کار را نکرد. همیشه هم رأی مثبت داد.

رای‌های او حتما در چارچوب منافع ملی آنها بوده و نسبت به رابطه‌اش با ما اولویت داشته است. روسیه کشوری نیست که بخواهد فقط بر روی ایران تمرکز کند، اولویت آنها در سیاست خارجی کشورهای پیرامون و مشترک المنافع شوروی سابق است. اولویت‌های بعدی آنها آمریکا، اروپا و شرق دور است. حتی وقتی خاورمیانه اولویت او باشد، معلوم نیست ما را جز آن حساب کند یا  نکند؟ این تعابیر می‌تواند ما را به مسیر غلطی ببرد.»

مقایسه‌ی سفر دو رئیس مجلس به روسیه

علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۶۸ به عنوان رئیس مجلس ایران به شوروی سفر کرد و با استقبال گرمی از ناحیه‌ی مسئولان این کشور مواجه شد، پس از سفر محمد باقر قالیباف- رئیس مجلس فعلی- به روسیه و عدم استقبال از او برخی به مقایسه‌ی سفر قالیباف و هاشمی با یکدیگر پرداختند. نعمت‌الله ایزدی معتقد است این دو خیلی با هم قابل مقایسه نیست و در آن زمان شرایط متفاوت بود و مسئله را اینگونه تحلیل می‌کند: « سفر آقای هاشمی در سال ۶۸ از قبل پیش‌بینی شده بود و او هم دچار همین مسائل تشریفاتی شد. شوروی هم در آن زمان مدعی بود که پروتکل رئیس مجلس ما با رئیس کشور متفاوت است. به همین دلیل یک مقداری سفر به تعویق افتاد اما وقتی‌که امام رحلت کردند. رهبری از ریاست‌جمهوری به جایگاه رهبری رسید، انتخابات زودرس پیش‌بینی شد و روس‌ها متوجه شدند که باید روابط خود را با هاشمی قوی کنند، چون احتمال داشت رئیس جمهور شود و حتی قانون هم تغییر داده بودند.

در ضمن آقای هاشمی در زمان جنگ جانشین فرمانده کل قوا بود؛ به نظر من این شرایط با اتفاقی که امروز افتاد قابل‌مقایسه نیست. اصلاً شما نتایج آن سفر را در نظر بگیرید. حجم زیادی از قراردادها و توافقات تسلیحاتی با شوروی داشتیم. در شرایطی بودیم که از جنگ رهایی پیدا کرده بودیم و انبارها و مهمات تحلیل رفته بود، پس بازار بسیار ارزشمندی برای شوروی بودیم. چون در دوره‌ی گورباچوف صنایع آن‌ها خوابیده بود و یک حجم زیادی از همکاری‌های تسلیحاتی و اقتصادی تا سال ۲۰۰۰ صورت گرفت و همچنین مجموعه‌ای از فعالیت‌ها مثل ساخت نیروگاه و انرژی هسته‌ای را شامل می‌شد، پس مجموعه‌ی این اتفاقات شوروی را به این نتیجه رساند که از هاشمی استقبال گرمی کند.»

ایزدی درباره‌ی اینکه دلیل این استقبال سرد می‌تواند، مشارکت پایین مردم در انتخابات باشد، می‌گوید: «بالاخره یک مجلسی داریم که به‌صورت قانونی تشکیل شده و به‌صورت قانونی برای آن رئیس انتخاب شده؛ حالا با هر درصدی از آرا. قاطعانه می‌گویم اگر تصور کنیم که روسیه نسبت به مسائل درون کشور ما بی‌اطلاع است، اشتباه می‌کنیم. فعل و انفعالات کشور ما مورد مراقبت دائمی است، این مسئله جنبه مثبت و هم منفی دارد. وجه مثبت این است که آنها با تحلیل مناسب با ما برخورد می‌کنند، مثلا متوجه شدند که برای فلان موضوع در خاورمیانه می‌توانند روی ایران حساب کنند. حتما از دعواهای جناحی خبر دارند و کاندیداهای ما را رصد می‌کنند.

روسیه اگر احساس کند که با تغییر اشخاص در کشورهایی مثل آمریکا در روابط خود با آنها تجدیدنظر می‌کنیم و از روسیه استفاده‌ی ابزاری می‌شود، طبیعی است که حساسیت نشان دهد، چون به دیوار بی‌اعتمادی کمک می‌کند. روسیه و چین بدانند همیشه یک سهمی از روابط برای آنها در نظر گرفته‌ایم. مثلاً روسیه با ایران همسایه است اما  آمریکا نیست. ما برای همسایگان خود یک اولویتی قائل هستیم. این اولویت را از دست نمی‌دهیم حتی اگر با آمریکا همین امروز هم رابطه‌ی صد درصدی داشته باشیم، حاضر نیستیم عملکرد خوب آنها را نادیده بگیریم. در این صورت آنها هم حساسیتی نشان نمی‌دهند که اگر رابطه‌ی ایران و آمریکا خوب شد، چه می‌شود؟

اگر روسیه احساس کند که منتظر هستیم رابطه‌ی ما با آمریکا و اروپا خوب شود و بعد تخم‌مرغ‌های خود را از سبد روسیه به اروپا انتقال دهیم؛ آن هم حساس می‌شود.  پس بهتر است  سبد ما کاملاً تقسیم‌بندی‌شده باشد، همان‌طور که اشاره کردم ما قمر نیستیم و نمی‌توانیم به زیر چتر یک قدرتی قرار بگیریم. برای خودمان یک سیاست خارجی مستقلی داریم. یک حجمی از روابط را در هر شرایطی با یک کشوری مثل روسیه پیش‌بینی می‌کنیم. مگر اینکه روسیه نخواهد و بگوید می‌خواهم رابطه‌ی خود را با شما بر هم بزنم. اگر او روی خوش‌نشان دهد من هم در حدی که منافع ملی اجازه می‌دهد باید روی خوش ‌نشان دهم و نگذارم عوامل ثالث روی آن تأثیر بگذارد.»

چشم‌انداز رابطه‌ی ایران و روسیه

وی درباره‌ی چشم‌انداز رابطه‌ی ایران و روسیه گفت: «از الان نمی‌توان تعریف دقیقی از رابطه‌ی ایران و روسیه  ارئه داد. بنده معتقد هستم رابطه‌ی ایران و روسیه جای تثبیت بیشتر دارد، به‌جای اینکه به دنبال بهتر یا بدتر شدن برویم. باید از این موضوعاتی که هر روز این روابط را دچار لغزش می‌کند، خارج شویم. به صلاح ما این است که روابط را تثبیت کنیم. پوتین به تهران می‌آید و روحانی به روسیه می‌رود و پیام‌های زیادی میان آنها رد و بدل می‌شود اما هنوز ته ذهن آنها این است که استفاده‌ی ابزاری می‌کنیم و ته ذهن ما هم این می‌گذرد که روسیه علیه ما در سازمان ملل، شورای امنیت و خاورمیانه بازی دوگانه می‌کند.

اینها فقط ما را دچار ضرر می‌کند و به‌راحتی نمی‌توانیم تصمیم بگیریم. بنده چهار سال در مسکو سفیر بودم و بالاتر از وزیر خارجه بین دو تا کشور سفری انجام نشد، باید دید آیا منافع ما چقدر تأمین شد؟ آیا این قراردادهای تسلیحاتی و اقتصادی که بستیم، نتیجه‌بخش بوده؟ من معتقد هستم بله ما توانستیم این کارها را انجام دهیم. بدون اینکه سروصدای زیادی کنیم و مرتبا از رد و بدل پیام بین رؤسا صحبت کنیم. خیلی رابطه‌ی خود را به لحاظ شکلی بالا بردیم. باید یک کاری کنیم شکل ما محتوا پیدا کند. اینکه پوتین بیاید و روحانی برود، منافع ما را تأمین می‌کند؟

روسیه بسیار قدرتمند است، مردم آنها به ما علاقه‌مند هستند و ما هم به آنها علاقه داریم اما طرفین باید کمک کنند. در یک همایشی به سفیر روسیه گفتم که باید با هم کمک کنیم این دیوار بی‌اعتمادی از بین برود. چون مردم ما هم خاطرات خوبی از شما ندارند، همان‌طور که شما ممکن است یک ملاحظاتی نسبت به ما داشته باشید. رابطه‌ی ایران و روسیه الان چیز کمی نیست. همکاری‌های اقتصادی خوبی داریم.  البته این را در نظر بگیریم، شاید نتوانیم خیلی از روسیه استفاده ببریم، بازار ما در دست ‌چین و اروپا است. ایران و روسیه چیزهای محدودی را می‌توانند به هم صادر کنند. در مسائل زیربنایی هم کم‌وکسری نداریم که روسیه به ما کمک کند، بنابراین انتظار حجم بالای اقتصادی نباید داشته باشیم. چون نفت و گاز روسیه از ما بیشتر و قوی‌تر است. باید تلاش کنیم رابطه‌ی سیاسی ما شکل خوبی داشته باشد و اعتمادسازی شود. اگر چنین کاری کردیم، جاهایی که نیاز است، اقتصاد به کمک ما خواهد آمد. چون اقتصاد راه خود را پیدا می‌کند، باید مانعی وجود نداشته باشد.»