طالبان حقابه ایران را می‌دهد یا آب سرریز شده را نذر دیپلماسی می‌کند؟
مشخص نیست آیا سیاست طالبان برای آزادسازی آب به سمت ایران یک اقدام موقتی در فصل پربارش و برای گرفتن امتیاز دیپلماتیک از جمله شناسایی رسمی از سوی ایران است یا اقدامی پایدار برای اجرای تعهدات سیاسی دولت افغانستان.
به گزارش تازه نیوز، ساعت‌های پایانی روز سه‌شنبه خبری در رسانه‌های ایران به نقل از معاون سفیر جمهوری اسلامی ایران در افغانستان منتشر که با واکنش گسترده‌ای در رسانه‌ها مواجه شد. خبر این بود که‌کمتر از یک‌سال بعد از افتتاح سد کمال‌خان در جنوب غربی افغانستان، آب این سد جنجالی به روی سرزمین‌های تشنه سیستان و بلوچستان باز شده است. هر چند یک مقام طالبان این خبر را تکذیب کرده است، اما تصاویر منتشر شده و اظهارات مقام‌های ایرانی موثق بودن این خبر را تایید می‌کنند.
به گزارش روزنامه اعتماد، با این حال مشخص نیست آیا سیاست طالبان برای آزادسازی آب به سمت ایران یک اقدام موقتی در فصل پربارش و برای گرفتن امتیاز دیپلماتیک از جمله شناسایی رسمی از سوی ایران است یا اقدامی پایدار برای اجرای تعهدات سیاسی دولت افغانستان.
سید حسن مرتضوی، معاون سفیر ایران در کابل به خبرگزاری ایرنا گفته بود که باز شدن آب سد کمال‌خان به سمت پایین دست هیرمند، نتیجه گفت‌وگوها و رایزنی‌هایی است که در سفر سرپرست وزارت خارجه امارت اسلامی (دولت خودخوانده گروه شبه‌نظامی طالبان در افغانستان) به ایران انجام شد. مرتضوی در این گفت‌وگو مدعی شده است: «با رایزنی‌‌های ایران با افغانستان در سفر امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه طالبان به تهران و ادامه این مذاکرات با مسوولان طالبان در افغانستان، روسای این گروه دستور بازگشایی دریچه‌های بند کمال خان را صادر کردند.»
حسین مدرس‌خیابانی، استاندار سیستان و بلوچستان هم ضمن تایید این خبر به ایلنا گفته بود: «با بارندگی‌های اخیر و پیگیری‌های دستگاه‌های مختلف از جمله نماینده رییس‌جمهور در امور افغانستان، وزیر نیرو، وزارت امور خارجه و حتی مسوولان محلی دو دریچه بند کمال خان برای رهاسازی آب به سمت خاک جمهوری اسلامی ایران باز شده است.» استاندار سیستان و بلوچستان تاکید کرد: «اکنون آب از افغانستان در حال حرکت به سمت کشور ماست و 2 تا 3 روز طول می‌کشد که به مرز ایران برسد.»
حقابه ایران از سرچشمه‌های هیرمند
مساله آب همواره یکی از مسائل اختلافی جدی میان ایران و دولت‌های افغانستان بوده است. به ویژه در سه دهه گذشته که خشکسالی در سیستان و بلوچستان شدت گرفته و نیاز به آب رودخانه هیرمند برای استمرار حیات ساکنان سیستان افزایش یافته است. تهران همواره کابل رابه بی‌توجهی به تعهداتش برای آزادسازی آب هیرمند که امروز دو سد کجکی و کمال خان در مسیر آن قرار گرفته‌اند، متهم کرده است. بر اساس توافق حقابه 1351 افغانستان باید سالانه 820 میلیون مترمکعب آب به سمت سرزمین‌های ایران رها کند که به معنای رهاسازی 24 مترمکعب آب در ثانیه از سد کمال خان به صورت پیوسته است. بر اساس اظهارات معاون سفیر ایران در کابل به نظر می‌رسد که گشوده شدن دریچه‌های سد کمال خان موقتی است و همچنان رایزنی‌ها برای استمرار آزادسازی حقابه ایران ادامه دارد. سید حسن مرتضوی، ضمن متهم کردن دولت‌های غربی به مسدود کردن مسیر آب به سمت ایران در افغانستان، گفته است: «بی‌شک مشکلات اساسی مردم با این دوره از باز شدن دریچه‌های این بند حل نمی‌شود و در هفته‌های آتی مذاکرات مفصلی با حکومت مستقر در کابل برای رفع کامل مشکلات پیش آمده توسط حکومت سابق افغانستان برای آب‌های مرزی مشترک، انجام خواهد شد و مردم از نتایج آن ان‌شاءالله آگاه می‌شوند.»
تکذیب طالبان و پایکوبی در ایران
هر چند انتشار تصاویر ویدیویی باز شدن دریچه‌های سد کمال خان، با واکنش‌های مثبتی از سوی رسانه‌ها در ایران مواجه شده بود، اما یک سخنگوی وزارت آب و برق امارت اسلامی، با انتشار پیامی ویدیویی این ادعا را تکذیب کرده است و مدعی شده بود که باز شدن دریچه سد کمال خان در ولایت نیمروز به خواست کشاورزان این ولایت و برای تامین آب مورد نیاز آنها بوده است، نه جاری شدن آب به سمت ایران. اما این تکذیبیه هم نتوانست جلوی شادی رسانه‌های ایران را بگیرد. خبرگزاری دولت جمهوری اسلامی در واکنش به خبر باز شدن دریچه‌های سد کمال خان گزارشی با تیتر «گره‌گشایی از آرزویی ۴۹ ساله؛ دیپلماسی برای حقابه هیرمند» با اشاره به توافقنامه 1351 در مورد سهم حقابه ایران از هیرمند نوشته است: «دیپلماسی جدی دولت و مجلس در ماه‌های اخیر و باز شدن ۲ دریچه بند کمال خان نشان داد عزم‌ها برای حل معضل حقابه هیرمند جزم است، حقابه‌ای که دشت‌های گسترده و تا به افق کشیده شده سیستان را به حال و هوای سال‌های دیرین و سرسبزی و نشاط ناشی از پرآبی و غرور تالاب بین‌المللی هامون نوید می‌دهد.»
ذوق‌زدگی از آزادسازی آب سد کمال خان در فصل پربارش زمستان و پس از سرریز شدن این سد، به رسانه‌ها منحصر نماند. حسن کاظمی‌قمی، نماینده ویژه رییس‌جمهور اسلامی ایران در امور افغانستان هم با انتشار پیامی از گروه شبه‌نظامی طالبان تشکر کرد. نماینده ویژه رییس‌جمهور در پیام صوتی گفت: «از وفای به عهد مسوولان طالبان در رهاسازی حقابه ایران و باز کردن دریچه‌های سد کمال‌خان قدردانی می‌کنم و امیدوارم شرایطی به وجود بیاید که افغانستان نیز شاهد شکوفایی و رشد شود.» کاظمی‌قمی همچنین گفت: «به‌طور ویژه از آقای مرتضوی معاون سفارت ایران در کابل که موضوع رهاسازی حقابه ایران را پیگیری کرده است، قدردانی می‌کنم.»
انحراف غیرقانونی آب هیرمند
جنوب غربی افغانستان و شرق ایران در زمستان سال جاری، سال پربارشی را پشت سر گذاشته‌اند. دریچه‌های سد کمال خان در حالی باز می‌شود که در طول هفته‌های گذشته خبرهایی از سرریز شدن این سد و پرشدن منبع آن بر اثر بارش‌های شدید منتشر شده بود. هفته گذشته رسانه‌های افغان از اقدام طالبان برای هدایت آب سرریز شده از سد با ایجاد بندهای موقت به سمت شوره‌زارهای گودزره در ولایت نیمروز خبر داده بودند. این اقدام طالبان با اعتراض سفارت ایران مواجه شده بود که حتی این گروه مانند اسلافش در افغانستان از آب سرریز شده نیز نمی‌گذرد. مساله ساخت بندهای موقت و انحراف آب هیرمند، یکی از مسائلی است که در رابطه با تامین حقابه ایران از هیرمند مورد توجه مسوولان قرار گرفته است. محمد سرگزی نماینده مردم زابل، زهک، هیرمند، نیمروز و هامون در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگویی با عصر هامون می‌گوید: «تنها بازگشایی دریچه‌های بند کمال خان کافی نیست، بلکه ما به انحراف آب ایراد داریم، چراکه طبق اصول و حقوق جاری، کشور افغانستان حق انحراف آب رودخانه هیرمند را نداشته و نخواهد داشت.»
سد جنجالی
سد کمال خان که پروژه‌ای به قدمت بیش از نیم قرن بود، یکی از جدی‌ترین موارد اختلافی میان ایران و افغانستان در طول دهه‌های گذشته محسوب می‌شد. در حالی که دو کشور سال 1351 توافقنامه‌ای برای تامین 820 میلیون مترمکعب آب از سرچشمه‌های افغانستان به سمت ایران امضا کرده بودند، اما این توافق هرگز اجرایی نشد. همزمان پروژه سد دوم در مسیر هیرمند با عنوان سد کمال خان، مدت‌ها بود که از سوی افغان‌ها دنبال می‌شد. کلنگ این سد نخستین‌بار سال 1345 به زمین خورد، اما تکمیل آن 55 سال طول کشید. سال 1396، دولت وقت افغانستان به ریاست‌جمهوری اشرف غنی، با تزریق ده‌ها میلیون دلار به این پروژه، این سد را چهارم فروردین ماه امسال به بهره‌برداری رساند.سخنرانی اشرف غنی، رییس‌جمهور وقت افغانستان در مراسم افتتاح سد کمال خان در ایران جنجالی شد. او در این سخنرانی گفته بود که «آب کشورمان را مفت به کسی نمی‌دهیم و آن را با افتخار به ایران می‌فروشیم» و ادامه داده بود: «ایران اگر آب می‌خواهد به ما نفت بدهد.» هر چند در این سخنرانی اشرف غنی به پایبندی دولتش به توافقنامه حقابه هیرمند اذعان کرده بود و دولت افغانستان ادعا می‌کرد که منظور او از «آب در برابر نفت» میزان فراتر از حقابه ایران است. اما این سخنرانی با واکنش تند رسانه‌های ایرانی مواجه شد. با این حال، اشرف غنی، کمتر از شش ماه پس از این سخنرانی ریاست‌جمهوری و رویایی «آب در برابر نفت» را رها و با فرار از افغانستان، حکومت را به طالبان واگذار کرد.
