احتمال موفقیت در وین با مذاکره مستقیم وجود دارد؟
وزارت خارجه خود و دیگران را برای احتمال مذاکره مستقیم آماده می‌کند. دست‌کم این چیزی است که از حرف‌های اخیر حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه، به نظر می‌رسد.
به گزارش تازه نیوز و به نقل از روزنامه شرق، امیرعبداللهیان که در اختتامیه همایش ملی ایران و همسایگان صحبت می‌کرد، البته انجام مذاکره مستقیم تا این مرحله را تکذیب کرد؛ اما به نکته مهمی برای اولین بار اشاره کرد. او گفت: «اگر در روند مذاکرات به مرحله‌ای برسیم که رسیدن به یک توافق خوب با تضمین بالا لازمه‌اش این باشد که سطحی از گفت‌وگوها را با آمریکایی‌ها داشته باشیم، این را هم نادیده نخواهیم گرفت». او البته ساعاتی بعد توضیح بیشتری به این جمله اضافه کرد و گفت: «آمریکایی‌ها مکررا برای مذاکره درخواست دارند؛ اما هنوز به این مسئله در جمع‌بندی‌های خودمان نرسیده‌ایم». دیروز البته علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، نیز تلاش کرد توضیحی اضافه و بر قیدی که در صحبت‌های وزیر خارجه در این زمینه بود، تأکید کند. او در توییتی نوشت: «تاکنون ارتباط با هیئت آمریکایی حاضر در وین با مبادله نوشتار غیررسمی انجام شده و نیازی به بیش از این نیز نبوده و نخواهد بود. این روش ارتباطی تنها زمانی با روش‌های دیگر جایگزین می‌شود که توافق خوب در دسترس باشد»؛ اما همان جمله اول امیرعبداللهیان با واکنش‌های گسترده از سوی ناظران و بازیگران صحنه برجام مواجه شد؛ از‌جمله از سوی روسیه و آمریکا یعنی دو بازیگری که در کنار ایران عملا طرف‌های اصلی گفت‌وگوهای برجام حساب می‌شوند.
روسیه: می‌تواند مفید باشد
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین و رئیس هیئت مذاکره‌کننده روس در مذاکرات احیای برجام که از فعال‌ترین حاضران وین در شبکه‌های اجتماعی بوده است، در واکنش به این صحبت امیرعبداللهیان در توییتر نوشت: «مذاکره مستقیم در سطح پیشرفته مذاکرات وین می‌تواند مفید واقع شود». واکنش مثبت اما ولرم اولیانوف در این زمینه در حالی است که تا این جای کار و با مذاکرات غیرمستقیمی که در جریان بوده است، روسیه عملا نمایندگی ایران را در جلساتی برعهده گرفته است که ایران در آنها حضور نداشته است. قالب مذاکرات تا این جای کار به این صورت بوده است که ۱+۴ یک جلسه با ایران در قالب کمیسیون مشترک برجام دارند و سپس جلسه جداگانه‌ای با ایالات متحده به‌عنوان کشوری که فعلا عضو برجام نیست، برگزار می‌کنند. این ترکیب در عمل باعث شده است بخش مهمی از گفت‌وگوها و تصمیمات در جلسه‌ای مطرح شود که ایران در آن حاضر نیست و اخبار حاکی از وین نشان می‌دهد با توجه به نزدیکی اروپا به ایالات متحده و موضع کم‌سروصدای چین، عملا ایران روی روسیه به‌عنوان منتقل‌کننده پیام‌ها و نماینده موضعش در جلسات بدون ایران حساب باز کرده است و ویدئویی که از گفت‌وگویی بین علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزارت خارجه و رئیس هیئت مذاکره‌کننده ایران با یک دیپلمات روس در وین منتشر شد نیز این نکته را نشان می‌داد.
آمریکا: تعامل مستقیم، پربارتر و کارآمدتر است
از سوی دیگر، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده، در نشستی خبری و در پاسخ به سؤالی در‌این‌باره، البته به موضع اعلامی پیشین دولتش اشاره کرد که از مدت‌ها پیش مبنی بر ترجیح گفت‌وگوی مستقیم بود. پرایس گفت: «همان‌طور‌که می‌دانید، ما آمادگی داریم مستقیما دیدار کنیم. موضع ما طبق معمول این بوده است که تعامل مستقیم با ایران هم در زمینه مذاکرات وین و هم در زمینه مسائل دیگر، پربارتر خواهد بود. این به چارچوب‌های دوجانبه و چندجانبه تعمیم داده می‌شود. دیدار مسقیم باعث می‌شود تعامل کارآمدتری انجام شود که برای سریع به تفاهم رسیدن بر سر بازگشتی دوجانبه به پایبندی به برجام ضرورت دارد».
پرایس: زمان کوتاه‌تر می‌شود
او البته به نکته دیگری که در صدر فهرست دغدغه‌های اعلامی ایالات متحده بوده است نیز اشاره کرد و البته گزینه مذاکره مستقیم را در خدمت رفع این دغدغه نیز دانست: «ما این نکته را قبلا هم گفته‌ایم؛ اما با توجه به سرعت پیشرفت‌های ایران، زمان باقی‌مانده کوتاه‌تر می‌شود تا وقتی که مزایای عدم اشاعه‌ای برجام، به همان شکلی که اول در سال ۲۰۱۵ پیش‌نویس شده و در سال ۲۰۱۶ اجرائی شد، تحت‌الشعاع پیشرفت‌های هسته‌ای ایران قرار می‌گیرد؛ بنابراین ما دنبال این هستیم که فورا این دیپلماسی را به کار ببندیم و به‌وضوح گفته‌ایم که تعامل مستقیم در خدمت این اهداف خواهد بود».
بلینکن: بسیار بسیار به پایان فرصت نزدیکیم
بحث محدودبودن زمان گفت‌وگو، بحثی است که آمریکایی‌ها و نیز اروپایی‌ها بر آن تأکید داشته‌اند. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، خود نیز دیروز در موضع‌گیری دیگری بر این مسئله تأکید کرد: «ما در زمینه توان بازگشت به این توافق بسیار‌بسیار به پایان فرصت باقی‌مانده نزدیکیم؛ چون ایران در برنامه خود پیش‌روی داشته است. دو بحث در‌این‌باره وجود دارد. [ایران] در‌حال رسیدن به نقطه‌ای است که زمان گریز آن، یعنی مدتی که طول می‌کشد مواد شکاف‌پذیر لازم برای یک بمب را تولید کند، رو به کوتاه‌شدن و رسیدن به مدتی چند هفته‌ای است و این به خودی خود، چیزی است که نباید به مرور به طول بینجامد. چنین دنیایی، دنیایی نیست که ما بخواهیم در آن زندگی کنیم. ثانیا، [ایران] همچنان به کسب دانش و ایجاد تخصص ادامه می‌دهد، به‌طوری‌که در نقطه‌ای در آینده‌ای نزدیک، حتی بازگشتن به همه محدودیت‌های برجام موجب به‌دست‌آوردن دوباره مزایای عدم اشاعه‌ای کافی نخواهد شد؛ چون همه چیزهایی که ایران آموخته است و به آن اجازه می‌دهد حتی با وجود محدودیت‌های برجام، با سرعتی بیشتر [از محدودیت‌هایش] بگریزد؛ بنابراین ما در حال نزدیک‌ترشدن به آن نقطه هستیم».
احتمال موفقیت مذاکرات؟ بلینکن: نمی‌توانم بگویم
وزیر خارجه آمریکا البته بار دیگر بدبینی‌ها در زمینه شانس موفقیت مذاکرات احیای برجام در وین را ابراز کرد. بلینکن درباره موضوع احتمال به توافق رسیدن بر سر بازگشت به توافق هسته‌ای در مذاکرات وین گفت: «امشب که اینجا هستیم، نمی‌توانم به شما بگویم به پایبندی دوجانبه باز‌می‌گردیم یا نه. فکر می‌کنم ظرف چند هفته در‌این‌باره تصمیم‌گیری خواهد شد؛ چون با توجه به کارهایی که ایران می‌کند، نمی‌توانیم اجازه دهیم این رویه ادامه پیدا کند. متحدان و شرکای ما در اروپا هم همین‌طور فکر می‌کنند. می‌توانم بگویم روس‌ها هم که بخشی از این روند [مذاکرات وین] هستند، چنین فوریتی را حس می‌کنند. باید دید چه می‌شود. اگر نتوانیم چنین کاری کنیم، سخت روی آنچه باید از طریق دیگر چیزها برای مواجهه با این مشکل انجام دهیم، کار کرده‌ایم».
پرایس: مذاکره مستقیم؟ از ایران بپرسید
اما سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در ادامه توضیحات خود در‌این‌باره توپ تصمیم در این زمینه را به زمین ایران انداخت. او در پاسخ به این سؤال که آیا با توجه به موضع فعلی دولت آمریکا، انتظار این می‌رود که به‌زودی چنین اتفاقی بیفتد؟ و آیا به‌طور غیرمستقیم حرفی درباره اینکه این کار به‌زودی انجام شود، زده شده است یا نه؟ بیان کرد: «باید از مقامات تهران بپرسید. این اولین باری نیست که ما چنین چیزی را مطرح کرده‌ایم. ایرانی‌ها بر مذاکرات غیرمستقیم در وین پافشاری کرده‌اند. ما مدت زیادی است به این امر مسلم اشاره کرده‌ایم که مذاکرات غیرمستقیم، به‌ویژه در زمینه مسئله‌ای به این پیچیدگی و با این اهمیت، یک مانع دست‌وپاگیر است؛ بنابراین، موضع ما واضح بوده است. من شما را به مقامات ایران ارجاع می‌دهم».
تصمیم با ایران است
به نظر می‌رسد اصل مطلب همین نکته‌ای است که پرایس گفته است و البته نشان صحت آن را در صحبت‌های خود امیرعبداللهیان هم می‌شود دید. در هفته‌های گذشته یکی از جملات پرتکرار سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران، این بوده است که مذاکرات منتظر تصمیم سیاسی در واشنگتن است؛ اما از حرف دیگری که امیرعبداللهیان زده است، به نظر می‌رسد تهران نیز خود را در آستانه یک تصمیم سیاسی مهم می‌بیند که شاید مذاکره مستقیم بخشی از آن باشد. وزیر خارجه ایران در همان جلسه که حرف مذاکره مستقیم را پیش کشیده بود، گفت: «چون در موضوع هسته‌ای به نقطه‌ای داریم نزدیک می‌شویم که باید تصمیمی گرفته شود، مجبور شدم صبح امروز در جلسه‌ای دیگر شرکت کنم که همین مسئله موجب شد تا عصر امروز در خدمت شما در این همایش باشم». از این حرف می‌توان برداشت کرد بحث‌ها در‌این‌باره به نقطه‌ای رسیده است که جلسات از پیش هماهنگ‌نشده در‌این‌باره برگزار می‌شود و اینکه ساعاتی بعد از این جلسه فوری، امیرعبداللهیان حرف مذاکره مستقیم را می‌زند، خود می‌تواند نشانه معنادار دیگری باشد. به‌هر‌حال، غیرمستقیم‌بودن مذاکره مسئله‌ای بوده است که با تصمیم ایران اتفاق می‌افتاده است و حالا شاید ایران آماده تصمیم دیگری در این زمینه است. نوزدهم دی‌ماه امسال، در سخنانی از رهبری آمد: «تسلیم‌نشدن در برابر دشمن مستکبر و زورگو جزء اصول انقلاب است و اینکه در مقطعی با دشمن مذاکره، صحبت و تعامل شود به معنای تسلیم‌شدن در مقابل آن نیست، همچنان که تاکنون تسلیم نشده و از این پس نیز نخواهیم شد». این صحبت‌ها از سوی برخی نشانه آمادگی ایران برای گفت‌وگوی مستقیم با ایالات متحده تعبیر شد و البته برخی نیز چنین منظوری را رد کردند. حالا با صحبت اخیر امیرعبداللهیان پس از جلسه‌ای که به آن اشاره کرد، معنای آن جمله مشخص‌تر می‌شود.
