پوتین از جنگ با اوکراین به دنبال چیست؟
ارتش روسیه تجاوز نظامی گسترده‌ای را به خاک اوکراین آغاز کرده است. اما قصد پوتین از آغاز این جنگ چیست و او چه در سر دارد؟
به گزارش تازه نیوز و به نقل از دیدارنیوز، نیروهای ارتش روسیه بامداد امروز از مرز اوکراین گذشتند و تجاوز نظامی گسترده‌ای را به این کشور آغاز کردند. گزارش زیر که ساعاتی قبل از حمله در بی بی سی انگلیسی منتشر شده است به اهداف پوتین از این اقدام پرداخته است. بدیهی است که انتشار این گزارش به معنی تایید همه مطالب آن نیست.
ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، چندین ماه بود که برنامه ریزی برای حمله به اوکراین را تکذیب می‌کرد، اما روز پنج شنبه دستور “عملیات ویژه نظامی” را در منطقه دونباس در شرق اوکراین صادر کرد. به دنبال این اعلام که به صورت زنده از تلویزیون روسیه صورت گرفت، گزارش‌هایی از انفجار در کی‌یف پایتخت اوکراین و سایر مناطق این کشور مخابره شد.
اقدامات پوتین چند روز پس از آن صورت گرفت که وی توافق صلح را کنار گذاشته و برای آنچه که “حفظ صلح” نامید، سربازان روسی را به مناطق تحت کنترل شورشیان در شرق اوکراین اعزام کرد.
در ماه‌های اخیر، روسیه دستکم ۲۰۰ هزار سرباز را نزدیک مرز‌های اوکراین مستقر کرده و بیم آن می‌رود که تازه‌ترین اقدامات مسکو، نخستین گام برای تهاجم جدید باشد. تحولاتی که پس از آن رخ خواهد داد، می‌تواند ساختار امنیتی کل اروپا را به خطر بیندازد.
نیروهای روسی به کجا و چرا اعزام می‌شوند؟
پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۱۴، شورشیان تحت الحمایه رئیس جمهور پوتین، مناطق وسیعی را در شرق اوکراین متصرف شدند و از آن زمان تاکنون با ارتش اوکراین در حال جنگ هستند. توافق صلح بین المللی موسوم به پیمان مینسک حاصل شد، اما مناقشه همچنان ادامه دارد و به همین ترتیب رهبر روسیه نیز می‌گوید در حال اعزام نیرو به دو منطقه تحت کنترل شورشیان است. دبیر کل سازمان ملل متحد قویا با استفاده روسیه از واژه “صلح بانان” مخالفت کرده است. غرب معتقد است که مسکو در حال برنامه ریزی برای تهاجمی سریع و جدید به اوکراین است، کشوری با ۴۴ میلیون نفر جمعیت در مرز روسیه و همچنین اتحادیه اروپا. گزارش‌های اولیه حاکی از ورود تانک‌های نظامی به “دونتسک” – منطقه تحت کنترل شورشیان – است و تازه‌ترین تصاویر ماهواره‌ای نیز نشان می‌دهد سربازان روسی در مناطقی به فاصله کوتاه تا مرز اوکراین مستقر شده اند.
رئیس جمهور پوتین هشدار داده است که اگر اوکراین به خصومت‌ها در شرق پایان ندهد، مسئول خونریزی‌های بیشتر خواهد بود. اما تاکنون یک سری اتفاقات مشکوک رخ داده است که هر کدام از آن‌ها می‌تواند بهانه‌ای برای حمله روسیه باشد.
مشکل پوتین با اوکراین چیست؟
روسیه از دیرباز با حرکت اوکراین به سمت نهاد‌های اروپایی، هم ناتو و هم اتحادیه اروپا، مخالفت کرده است. اکنون اقای پوتین مدعی است که اوکراین بازیچه دست غرب بوده و هرگز کشوری مناسب محسوب نمی‌شد. وی خواستار آن است که غرب و اوکراین تصمین دهند این کشور به ائتلاف نظامی ناتو – با ۳۰ کشور عضور- نخواهد پیوست، و این که اوکراین غیرنظامی و به کشوری بی طرف تبدیل شود. اوکراین که سابقا بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود، روابط اجتماعی و فرهنگی عمیقی با روسیه دارد، و زبان روسی نیز در مناطقی وسیع از آن کشور تکلم می‌شود، اما از زمان تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۱۴، این روابط رنگ باخته است.
روسیه در اوایل سال ۲۰۱۴ و به دنبال برکناری رئیس جمهور روس گرای اوکراین، به این کشور حمله کرد. جنگ در مناطق شرقی نیز از آن زمان تاکنون بیش از ۱۴ هزار کشته برجا گذاشته است.
چرا به رسمیت شناختن استقلال مناطق شورشی اوکراین خطرناک است؟
تاکنون جمهوری‌های به اصطلاح خلق دونتسک و لوهانسک را گروه‌های نیابتی روسیه اداره کرده اند.
بر اساس دستور پوتین که استقلال این مناطق را به رسمیت شناخت، سربازان روسی برای نخستین بار به عنوان نیروهای مستقر در آنجا به رسمیت شناخته می‌شوند و می‌توانند در این مناطق پایگاه‌های نظامی هم ایجاد کنند.
با اعزام تعداد زیادی نظامی روسیه به منطقه‌ای که روزانه شاهد صد‌ها مورد نقض آتش بس بوده است، خطر جنگ گسترده افزایش می‌یابد. بر اساس پیمان صلح مینسک، به این دو منطقه می‌شد شرایط خاصی از خودمختاری اعطا کرد، اما اقدام پوتین مانع از تحقق این امر شده است. آنچه که اوضاع را بحرانی‌تر می‌کند این است که محدوده این دو منطقه شورشی، تنها به مناطق خودشان محدود نمی‌شود بلکه سراسر مناطق دونتسک و لوهاسنک اوکراین را نیز شامل خواهد شد.
رهبر روسیه گفته است، “ما آن‌ها را به رسمیت شناختیم، مگر نه؟ و این بدان معنا است که ما کل اسناد تشکیل دهنده آن‌ها را نیز به رسمیت شناختیم. ” روسیه تا همین جا هم برای جنگ زمینی آماده شده است، آن هم به بهانه‌های غیرواقعی که اوکراین در شرق، مرتکب “نسل کشی” شده است. مسکو بیش از ۷۰۰ هزار گذرنامه تحویل این مناطق داده است؛ لذا هر اقدامی می‌تواند به عنوان دفاع از شهروندان روسی توجیه شود.
روسیه تا کجا پیش خواهد رفت؟
رئیس جمهور پوتین شاید در مرحله پاره کردن توافق نامه‌های صلح در شرق، کوتاه بیاید. وی در گذشته فقط به این مساله اشاره کرده است که اگر به چیزی که می‌خواهد دست نیابد، اقدامات “فنی-نظامی” صورت خواهد گرفت و مسکو پیشتر اصرار کرده است که “هیچ گونه تهاجمی از سوی روسیه صورت نخواهد گرفت. “.
اما احتمال راه حل دیپلماتیک امیدوار کننده به نظر نمی‌رسد و غرب نگران است که مبادا وی فراتر پیش رود. جو بایدن رئیس جمهور آمریکا هشدار داده است: “ما معتقدیم که آن‌ها کی یف پایتخت اوکراین را هدف قرار خواهند داد، شهری با ۲.۸ میلیون جمعیت بی گناه. ”
در قالب تئوری، نیروهای روسی می‌توانند عملیات پیشروی خود را از شرق، شمال و جنوب آغاز کرده و دولت دمکراتیک اوکراین را برکنار کنند. آن‌ها قادرند در شبه جزیره کریمه، بلاروس و مرز‌های شرقی اوکراین، نیز نیرو بسیج کنند.
اما اوکراین هم در سال‌های اخیر نیروهای نظامی خود را تقویت کرده و روسیه احتمالا با جمعیتی خشمگین مواجه خواهد شد. ارتش اوکراین تمام نیروهای ذخیره ۱۸ تا ۶۰ سال را فراخوانده است.
مارک میلی، مقام ارشد نظامی آمریکایی گرفته است، تعداد نیروهای نظامی روسی به معنای سناریویی “وحشتناک” است که با جنگ در مناطق پرجمعیت شهری در اوکراین همراه خواهد بود.
رهبر روسیه گزینه‌های دیگری هم در اختیار دارد: احتمالا ایجاد منطقه پرواز ممنوع یا محاصره بنادر اوکراین، یا انتقال سلاح‌های اتمی به کشور همسایه، یعنی بلاروس.
وی همچنین می‌تواند به حملات سایبری متوسل شود. در ژانویه گذشته وب سایت‌های دولتی اوکراین از کار افتاد و در اواسط فوریه نیز دو بانک بزرگ اوکراین هدف حملات سایبری قرار گرفت.
غرب چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد؟
غرب می‌گوید اقدام روسیه غیرقانونی است و در همین حال آنتونی گوترش دبیرکل سازمان ملل نیز عملیات روسیه را محکوم کرده و آن را نقض تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین خوانده است.
اما متحدان ناتو تصریح کرده اند که برای اعزام نیروهای رزمی به خودِ اوکراین، برنامه‌ای ندارند؛ و در عوض پیشنهاد مشاوره، کمک‌های تسلیحاتی و ایجاد بیمارستان‌های صحرایی به اوکراین داده اند؛ لذا مهم‌ترین پاسخ، تنبیه روسیه از طریق تحریم‌ها است:
• آلمان تصویب طرح تکمیلی انتقال گاز روسیه موسوم به نورد استریم ۲ را متوقف کرده است. این طرح قرار بود با سرمایه گذاری مشترک روسیه و کشور‌های اروپایی اجرا شود.
• اتحادیه اروپا تحریم‌های گسترده‌ای را علیه روسیه تصویب کرده است، شامل تحریم ۳۵۱ نماینده مجلس روسیه که از “تصمیم غیرقانونی” روسیه در به رسمیت شناختن مناطق تحت کنترل شورشیان به عنوان کشور‌های مستقل حمایت کردند.
• آمریکا می‌گوید دسترسی دولت روسیه را به نهاد‌های مالی غربی قطع کرده و شخصیت‌های ارشد “نخبه” روسی را نیز مشمول تحریم قرار خواهد داد.
• بریتانیا نیز پنج بانک عمده روسی را به همراه سه میلیاردر هدف قرار داده است؛ و البته تحریم‌های گسترده‌تر نیز محفوظ هستند.
نگاه آمریکا به نهاد‌های مالی و صنایع اصلی روسیه است؛ اتحادیه اروپا بر دسترسی روسیه به بازار‌های مالی متمرکز است و بریتانیا به “ساکنان کرملین و اطراف آن هشدار داده است که جایی برای مخفی شدن ندارند” و محدودیت‌هایی نیز در دسترسیِ بخش‌های تجاری روسیه به دلار و پوند اعمال شده است.
هدف نهایی اقتصادی در این زورآزمایی، می‌تواند ممانعت از دسترسی نظام بانکی روسیه به سیستم بین المللی پرداخت مالی موسوم به سوئیفت باشد. اما این مساله در صورت تحقق، می‌تواند تاثیرات بدی بر اقتصاد آمریکا و اروپا هم داشته باشد.
در همین حال ۵ هزار سرباز ناتو در کشور‌های حوزه بالتیک و همچنین لهستان مستقر شده اند. ۴ هزار نیروی دیگر را نیز می‌توان به رومانی، بلغارستان، مجارستان و اسلوواکی اعزام کرد.
پوتین چه می‌خواهد؟
روسیه در بازتعریف روابط خود با ناتو، به لحظه “آزمون بزرگ” اشاره و سه خواسته را مطرح کرده است.
نخست، خواستار آن است که ناتو به صورت الزام آور تعهد دهد از گسترش بیشتر به سمت شرق خودداری خواهد کرد. سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه گفته است، “از نظر ما این مساله کاملا ضروری است که تضمین داده شود اوکراین، هرگز، هرگز عضو ناتو نخواهد شد. ” در همین حال پوتین تصریح کرده است که روسیه “جایی برای عقب نشینی ندارد، آیا آن‌ها فکر می‌کنند که ما بی تفاوت خواهیم ماند؟ ”
در سال ۱۹۹۴، روسیه توافقی امضا کرد و متعهد شد به استقلال و تمامیت ارضی اوکراینِ مستقل احترام خواهد گذاشت.
اما سال گذشته بود که رئیس جمهور پوتین در مقاله‌ای مفصل، اوکراینی‌ها و روس‌ها را “یک ملت” خواند و اکنون نیز مدعی است اوکراین مدرن، کاملا به دست روسیه کمونیست ساخته شده است. از نظر او، سقوط اتحاد جماهیر شوروی در دسامبر ۱۹۹۱ به معنای “فروپاشی روسیه تاریخی” است.
رئیس جمهور پوتین، همچنین معتقد است اگر اوکراین به ناتو ملحق شود، این ائتلاف نظامی احتمالا برای تسخیر مجددِ شبه جزیره کریمه اقدام خواهد کرد.
دیگر خواسته‌های اصلی وی آن است که ناتو “سلاح‌های تهاجمی نزدیک مرز‌های روسیه” مستقر نکند، و این که نیرو‌ها و تجهیزات نظامی خود را از کشور‌هایی عضو که از سال ۱۹۹۷ به آن پیوسته اند، خارج کند. این یعنی اروپای مرکزی، اروپای شرقی و کشور‌های حوزه بالتیک. در واقع روسیه می‌خواهد که ناتو به مرز‌های پیش از سال ۱۹۹۷ بازگردد.
پاسخ ناتو چه بود؟
ناتو، ائتلافی دفاعی است که در‌های آن به روی اعضای جدید باز است و ۳۰ کشور عضو آن نیز مصمم هستند این رویکرد تغییر نخواهد کرد. رئیس جمهور اوکراین خواستار “برنامه زمانبندی مشخص و عملی” برای پیوستن کشورش به ناتو شده است، اما همان طور که صدراعظم آلمان تصریح کرده است، تحقق این مساله تا مدت‌های طولانی، دورنمای روشنی ندارد.
این نظریه که هریک از کشور‌های کنونی عضو ناتو از عضویت خود صرفنظر کنند، دیدگاهی است که تحقق آن در نطفه خنثی خواهد شد.
از نظر رئیس جمهور پوتین، غرب در سال ۱۹۹۰ وعده داده بود که ناتو “حتی یک میلی متر هم به سمت شرق گسترش نخواهد یافت”، اما این گونه نشد.
این‌ها مباحث پیش از سقوط شوروی است، لذا وعده‌ای که در آن زمان به میخاییل گورباچف رئیس جمهور اتحاد جماهیر شوروی داده شده بود، صرفا به آلمان شرقی اشاره داشت، آن هم در قالب آلمان متحد.
آقای گورباچف پس از آن گفته بود، “مساله گسترش ناتو هرگز در آن زمان بررسی نشده شود. ”
آیا هیچ گونه راهکار دیپلماتیک وجود دارد؟
ظاهرا و در حال حاضر خیر؛ همان طور که فرانسه و آلمان مذاکرات از پیش تعیین شده خود را با وزیر خارجه روسیه لغو کرده اند. در همین حال، هم فرانسه و هم آلمان می‌گویند احتمال مذاکره وجود دارد.
هر توافق نهایی باید دربرگیرنده جنگ در شرق و مساله کنترل تسلیحات باشد.
آمریکا پیشنهاد کرده بود مذاکره بر سر محدود کردن موشک‌های کوتاه و میانبرد و همچنین گفتگو‌ها درباره پیمان جدید موشک‌های بین قاره ای، آغاز شود.
روسیه خواستار ممنوعیت استقرار تمام تسلیحات اتمی آمریکا در خارج از مرز‌های سرزمینی این کشور شده است.
روسیه در خصوص پیشنهاد “مکانیسم شفافیت” در بررسی پایگاه‌های موشکی دوطرف- دو پایگاه در روسیه، دو پایگاه در رومانی و لهستان_ رویکردی خوش بینانه داشته است.
