قدم به قدم با کاروان حسین(ع) در قدمگاه +تصاویر

زهرا خنداندل/ تازه نیوز؛ محرم و صفر دو ماه عزاداری شیعیان است که هر منطقه به شیوه خود این عزاداری را انجام می‌دهد عزایی که با شهادت حسین (ع) شروع می‌شود و با شهادت امام حسن(ع)، پیامبراکرم(ص) و امام رضا (ع) خاتمه می‌یابد، این دو ماه عزاداری‌ در بعضی از شهرها با همه کوچک بودنش آنقدر دلنشین و پرشور برگزار می‌شود که باید دید یا حداقل در موردش خواند، نمونه‌اش شهر کوچک قدماگاه است که تنها یک ساعت با مشهد خودمان فاصله دارد.

ردی از عشق و دلدادگی
قدمگاه، شهری در استان خراسان رضوی در شرق نیشابور است که از نیشابور حدود ۲۴ کیلومتر و از مشهد حدود ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد. وجه تسمیه قدمگاه، با توجه به سنگ سیاهی که جای دو پا بر روی آن نقش بسته، با نام قدمگاه امام رضا(ع) معروف شده‌ است. این سنگ در مکانی به نام چهار باغ و در بقعه‌ای روی دیوار نصب و دور آن را ضریحی کوچک احاطه کرده است. مردم این شهر کوچک و دوست داشتنی در ایام محرم و صفر مراسم عزاداری خاص خود را دارند و به خاطر مرکزیت آن و بزرگتر بودن نسبت به روستاهای اطراف، روستاییان آن حوالی نیز برای برگزاری مراسم روز عاشورا به این شهر می‌آیند. در روزعاشورا مسافران زیادی به قدمگاه می‌آیند که نشان دهنده حجم بالای علاقه‌مندان به مراسم این شهر است. در گذشته مراسم عزاداری امام حسین(ع) در چهار باغ انجام می‌شد. چون این مکان یک حالت پله‌کانی دارد روی هر بخش دسته و هیئت چند روستا به عزاداری می‌پرداختند و تنها یک پیر غلام نزدیک به بقعه قدمگاه برای همه نوحه خوانی ‌انجام می‌داد، اما رفته رفته با زیاد شدن جمعیت عزاداران و همینطور به دلیل رشد درخت‌های چهار باغ، عزاداری قدمگاهیان و روستاهای اطراف آن به میدان اصلی قدمگاه انتقال پیدا کرد.

پذیرایی از ۳۰ هزار مهمان در مجالس تعذیه اباعبدا… (ع)
محرم که شروع می‌شود این شهر نیز مانند دیگر شهرهای کشور عزاداری را شروع می‌کند. قدمگاه چهار مسجد دارد و علاوه بر مساجد، خانه‌هایی نیز تدارک دیده شده است که مراسم عزاداری در آن‌ برگزار میشود. غذایی که برای پذیرایی از عزاداران در این شهر تهیه می‌شود برنج و قیمه و نوعی حلیم به نام ” حلیم نیشابوری” است که با گندم و گوشت درست می‌شود و به گفته آشپزان محلی در این غذا نسبت گوشت به گندم سه به یک است، یعنی برابر هر پیمانه گندم سه برابر گوشت گوسفند ریخته می‌شود. روی این حلیم را با نوعی خورشت به نام “محرا” تزیین می‌کنند و بر خلاف حلیم‌های معمولی حلیم نیشابوری با نمک خورده می‌شود. مراسم عزاداری تا آخر ماه محرم برپا است اما تنها دهه اول محرم، اربعین، شهادت حضرت رسول اکرم(ص) و شهادت امام رضا (ع) غذاهای نذری درست می‌شود. در روز عاشورا حدود ۲۰۰ دیگ نذری در این شهر تهیه می‌شود و بیش از ۳۰ هزار نفر بر سر سفره گسترده اباعبدا…(ع)، با خدمت رسانی مردم قدمگاه پذیرایی می‌شوند.

دعوت از بزرگان و تدارکات مراسم عزاداری
روز عاشورا برای مردم این شهر روز مهمی است چرا که میزبان ساکنان حدود ۲۴ روستا هستند که دورترین آن‌ها «آهوان» و «دهنو هاشم آباد» در نزدیکی خط آهن مشهد- نیشابور و نزدیکترین آن‌ها روستای «اسدآباد» و «سر تلخ» است. جهت دعوت کردن هیئت و مردم هر روستا قبل از مراسم کارت‌ دعوتی برای ریش‌سفید و بزرگتر روستای میهمان فرستاده می‌شود و آن‌ها باید حضور یا عدم حضور را به اطلاع کسی که کارت را آورده برسانند. معمولا همه هیئت‌ها این دعوت را قبول می‌کنند مگر اینکه دلیل خاصی، مثل بسته شدن راه بر اثر سرما و برف وجود داشته باشد. در این دعوت نامه به بزرگ روستا اطلاع داده می‌شود که کدام مسجد میزبان عزاداران برای صرف ناهار است و همین قانون‌مندی باعث می‌شود تا برگزاری مراسم عزاداری از یک هماهنگی بالا و نظم خاص برخوردار باشد. قدمگاهی‌ها برحسب تجربه می‌دانند که از شهرهای دور و نزدیک میهمانان زیادی برای شرکت در مراسم می‌آیند به همین منظور درب اکثر خانه‌ها در ظهر عاشورا به روی مردم باز است و با صمیمت و خلوص از میهمانان پذیرایی می‌شود. معمولا پای دیگ‌های نذری اسپند نیز دود می‌کنند و عطر خوش آن فضا را دوست داشتنی‌تر می‌کند که عجیب بر دل عزاداران می‌نشیند. جالب است که در این روز برخی از مهمانان از کشورهای عرب زبان برای عزاداری به قدمگاه می‌آیند.

و اما روز عاشورا …
از صبح عاشورا خیمه‌های بسیار بزرگ سفید رنگی در میدان اصلی شهر نصب میشوند. تعزیهخوانها از اواسط صبح شروع به اجرای تعزیه می‌کنند، بر اسب‌های قوی سوار می‌شوند و از آنجایی که سوارکاری را به خوبی آموخته‌اند صحنه‌های غم انگیز کربلا را برای عزاداران بازسازی میکنند تعزیهخوانی کودکان قدمگاهی در نقش طفلان قافله کربلا و دویدن به سوی خیمه‌های سوخته دل هر بینندهای را به درد می‌آورد. دسته‌های عزاداری و زنجیر زنی قدمگاه از صبح زود آماده رفتن به پیشواز میهمانان عزادار خود می‌شوند. آرایش این دسته‌ها‌ به این صورت است که ریش سفیدان و بزرگترها در جلوی آن می‌ایستند و اگر قادر به زنجیر زنی نباشند، سینه می‌زنند. بیرقهایی که هیئت‌ها و تکیه‌ها در این منطقه همراه خود می‌آورند یک حالت مخروطی شکل دارد و از جنس چوب است که روی آنها با ادعیه خطاطی شده است که جلوتر از زنجیرزنان و سینه زنان حمل می‌شود. تک تک هیئت‌های میهمان که می‌آیند با حالت نوحه خوانی به دسته هیئت میزبان سلام می‌دهند و با همان آداب جواب سلام می‌گیرند و وارد شهر می‌شوند، هیئت قدمگاه به رسم ادب منتظر می‌ایستد تا هیئت تمام روستا ها وارد شهر شوند و خود در انتها به میدان شهر می‌آید. جالب‌ترین اتفاق این است که غریبه‌هایی که اصلا بومی شهر و روستاهای اطراف نیستند اگر تمایل به زنجیر زنی داشته باشند از مسئول هیئت هر دسته‌ای که بخواهند زنجیر می‌گیرند و به دسته عزاداران می‌پیوندند. تعداد زنجیر زنان در این روز بیش از ۱۰ هزار نفر است. در انتها مراسم نخل گردانی برگزار می‌شود. نخلی بسیار بزرگ که در محلی به نام بهشت رضوان تزیین شده است، توسط جمعیت زیادی از مردم شهر و روستاهای اطراف به چرخش در می‌آید. مراسم صبح با سلام بر امام زمان (عج) و دعا برای سلامتی حضرت به پایان می‌رسد و جماعت عزادار مشغول خواندن نماز جماعت ظهر و عصر می‌شوند.

شام غریبان و اشکهایی که بدرقه کاروان میشود
غروب که از راه میرسد نوبت به اجرای آخرین مراسم عزاداری می‌رسد، جایگاه پوشالی ابن‌زیاد را بر پشت شتری درست کرده‌ و در راس قافله به راه انداختهاند، در پشت این قافله کودکان و زنان دست بسته که با نقاب‌های پارچه‌ای سبز و سیاه صورتشان پوشیده شده است راه می‌روند و اسب سواران لشکر ابن‌زیاد بر صورت و بدنشان با شلاق به صورت نمادین تازیانه می‌زنند. درجلوی این قافله با خشت و گل تمثیلی درست کرده‌اند و چراغی درونش روشن است که با پارچه ای قرمز روی دهانه آن پوشانده شده و یادآور داستان خولی است. جمعیت در کل مسیر ایستاده‌اند و با قطرات اشک نظارهگر این نمایش حزنانگیز هستند. بعضی پیاده این قافله‌را حدود ۳ کیلومتر تا دم مسجد محل همراهی و پشت سرآن‌ها با نوحه خوانی سینه زنی می‌کنند. در یکی از روستاهای اطراف شهر قدمگاه به نام “حاجی آباد” نیز صحنه پس از نبرد عاشورا بازسازی شده‌ است. پس از پایان مراسم در مساجد شهر و بعضی از خانه‌ها از عزاداران پذیرایی می‎‌شود.
به غیر از عزاداری در روز عاشورا، در صبح روز اربعین حسینی هم هیئت قدمگاه به زنجیر زنی و سینه زنی و عزاداری برای امام حسین(ع) می‌پردازند و در مساجد قدمگاه از آن‌ها و میهمانانی که از شهرهای دیگر برای شرکت در این عزاداری آمده‌اند پذیرایی می‌شود.

گفتوگو با یکی از بانیان مجلس عزای امام حسین(ع) در قدمگاه
اینجا هر کسی سهمی دارد …
وقتی پای صحبت مردمی می‌نشینید که بانی این مراسم هستند و اصطلاحا «صاحب دیگ»، حرف‌های جالبی می‌شنوید که این اطلاعات فقط از طریق آن‌ها ممکن است به دستتان برسد، از دل صاف و نیت‌های پاکشان گرفته تا هزینه‌هایی که از لحاظ مالی و زمانی برای پخت نذری انجام می‌دهند، به همین منظور به صحبت نشستیم با مهدی نیکزاد یکی از چندین بانی دیگ‌های حلیم نیشابوری که در قدمگاه به پا می‌شود.

* آقای نیکزاد هر دیگ جواب گوی چه تعداد عزادار حسینی است؟
هر دیگ حلیم ۷۰۰ تا ۸۰۰ نفر برای پذیرایی را پاسخگو است، به این خاطر که دیگ‌های حلیم بسیار بزرگتر از دیگ‌های معمولی مخصوص برنج و قیمه است.

* این حلیم را کجا و روی چه چیزی درست می‌کنید؟
حلیم را که در آشپزخانه مسجدها و تکیه‌ها به راه می‌کنیم و می‌پزیم، قدیم ترها پایه اجاق‌ها را روی خشت بار می‌گذاشتیم اما حالا پایه‌های فلزی است که ازآن‌ها به عنوان اجاق برای پخت حلیم استفاده می‌کنیم.

* نیت شما و دیگر دوستانتان از درست کردن این غذا چیست؟
هرکس یک نیتی در دلش دارد، این رسم در واقع از زمان اجداد ما بوده است و هدف در کل پذیرایی از عزاداران حسینی و برگزاری مجلس ماتم اباعبدا… است و ان شاءا… تا نسل‌های بعد ماهم ادامه خواهد داشت.