دیپلماسی مخفیانه میان تهران و واشنگتن برجام را نجات می‌دهد؟
در شرایطی که در تاریخ ۲۶ مهر تاریخ پایان لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران و به اصطلاح مرسوم «غروب برجام» در راه است، بلومبرگ مدعی نوعی «دیپلماسی مخفیانه میان تهران و واشنگتن» است.
به گزارش تازه‌نیوز، وبگاه شبکه خبری بلومبرگ با استناد به برخی منابع ناشناس، درباره محتوای گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادعا کرده انتظار می‌رود آژانس اتمی به این جمع بندی رسیده باشد که ایران در حال «کاهش سرعت ذخیره سازی اورانیوم با غنای ۶۰ درصد» است. به نوشته این وب سایت، بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تدارک توزیعِ گزارشِ فصلیِ این نهادِ سازمان ملل متحد پیش از نشست شورای حکام آژانس در روز ۱۱ سپتامبر (۲۰ شهریورماه) هستند.
در شرایطی که در تاریخ ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر) تاریخ پایان لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران و به اصطلاح مرسوم «غروب برجام» در راه است، بلومبرگ مدعی نوعی «دیپلماسی مخفیانه میان تهران و واشنگتن» است. در بخش دیگری از این گزارش به موضوع افزایش فروش نفت و کاهش تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران اشاره شده است. به ادعای این رسانه، تغییرات مذکور، به تهران اجازه می‌دهند، تولید خود را به بالاترین سطح از زمان شروع محدودیت‌ها در پنج سال پیش بازگرداند. این موضوع را خبرگزاری رویترز نیز در گزارش مشابه مورد توجه قرار داده و اشاره کرده که تولید و صادرات نفت ایران در ماه اوت به‌رغم تحریم‌های ایالات متحده افزایش یافته است. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه ایران نیز در جریان سفر اخیر خود به لبنان گفت: «در خصوص به‌کارگیری دیپلماسی برای رفع تحریم‌ها اکنون ابتکاری از سوی سلطان عمان روی میز است و در این چارچوب و این ابتکار؛ گفتگو‌ها در جریان است.»
- امیرعبداللهیان: برجام هیچ‌وقت از دستور کار خارج نشد/ اوکراینی‌ها با نظامیان ایران در عمان مذاکره کردند
- آشنا پاسخ حمله به ظریف توسط معاون رییسی را داد: کدام برجام منطقه‌ای در حال اجراست؟
در ادامه این خبرها، روزنامه اسرائیلی جروزالم پست در گزارشی با توجه به «سکوت» اخیر نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی درباره موضوع هسته‌ای ایران و توافق اخیر این کشور با غرب در این زمینه، مدعی شده که شواهد نشان می‌دهد که دولت جو بایدن نزدیک به انجام دادن توافقی موقت یا حداقل، تفاهمی نانوشته با ایران است که موجب محدودسازی غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران در ازای دریافت میلیارد‌ها دلار پول خواهد شد. این رسانه، آزادی زندانیان آمریکایی توسط ایران را به عنوان یکی از مهمترین نشانه‌های شکل‌گیری این توافق در نظر گرفته است. این موضوعات پرسش‌هایی را ایجاد می‌کند از جمله این که اگر توافقی در حال شکل گیری است چرا روند این توافق تا این حد آهسته و بدون هیچ نوع درز اخبار رسمی پیگیری می‌شود و تاثیر این توافق در بلندمدت چه خواهد بود؟ رحمان قهرمان‌پور، کارشناس ارشد مسائل هسته‌ای در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده اس
از فشار جمهوری‌خواهان تا ایرادگیری‌های اصولگرایان
رحمن قهرمان‌پور گفت: «اخباری که در رسانه‌ها منتشر شده و اظهارات مقام‌های ایرانی و امریکایی نشان می‌دهد که مذاکرات پشت‌پرده ادامه دارد و برخی کشور‌های منطقه و مشخصا عمان و قطر، پیام آور و میانجی این مذاکرات هستند و سعی می‌کنند مذاکرات ادامه پیدا کند. تا پیش از این، عمان بود که بیشتر از سایر کشور‌ها میانجیگری می‌کرد. این میانجیگری به ویژه در آزادی زندانیان مشهود بود. اما در یکی دو سال اخیر، قطر هم، اضافه شده است. این تغییرات نشان می‌دهد مذاکرات جدی‌تر، و دستور کار گسترده‌تر شده است. درواقع در مواردی که عمان، امکان میانجیگری ندارد، قطر با توجه به روابط نزدیکی که با آمریکا دارد می‌تواند این کار را انجام دهد. این که مذاکرات برجام چه زمانی به پایان می‌رسد، هنوز محل بحث است چرا که اتمام مذاکرات تابع عوامل بی‌شماری است. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که چرا مذاکرات طولانی شده، درواقع برخلاف دوره‌های گذشته، یعنی دوره اوباما و روحانی که هر دو طرف مایل بودند یک توافق آشکار، علنی و مکتوب انجام داده و از تنش‌ها کم کنند، به نظر می‌رسد در حال حاضر هم دولت آقای رئیسی و هم دولت آقای بایدن، تمایلی به یک توافق مکتوب و علنی ندارند و احساس می‌کنند اگر توافق علنی، آشکار و مکتوب باشد، نیرو‌های سیاسی مخالف آنان در داخل، در روند اجرای آن سنگ اندازی می‌کنند.»
وی افزود: «بایدن در ایالات متحده، با مخالفت جمهوری‌خواهان مواجه است. با توجه به نزدیک شدن به تاریخ انتخابات مقدماتی، طبیعتا بایدن مایل نیست که موضوع مذاکره با ایران تبدیل به یکی از موضوعات مهم در انتخابات شود و جمهوری‌خواهان از این زاویه به وی و حزب دموکرات حمله کنند. در این سو، نیز، آقای رئیسی با توجه به این که خاستگاه اصولگرایانه دارد و طیف اصولگرا در هشت سال گذشته با مذاکرات و توافق جامع با آمریکا و حتی توافق ضمنی هسته‌ای و برجام مخالفت کرده، نگران است که در صورت مکتوب و علنی شدن این توافق، انتقادات اصولگرایان از وی تشدید شود و با توجه به این که انتخابات مجلس در پیش است، قاعدتا دولت تمایلی ندارد در آستانه انتخابات، مورد حمله منقدان اردوگاه فکری خود از یک سو و اصلاح طلبان از سوی دیگر واقع شود. بنابراین، وضعیت مذکور باعث شده است مذاکرات کند پیش برود و اطلاعات چندانی نیز به بیرون درز نکند.»
خبری از توافق جامع نخواهد بود؟!
این کارشناس ارشد مسائل هسته‌ای در ادامه گفت: «ما شاهد بودیم که بعد از برکناری آقای رابرت مالی، دو طرف تلاش کردند، اطلاعات و اخبار چندانی از مذاکرات پشت پرده به بیرون درز نکند. آمریکایی‌ها هم در این زمینه ملاحظاتی دارند. به این معنا که نگران این هستند که بقیه کشور‌های منطقه و به ویژه اسرائیل در در روند مذاکرات کارشکنی کنند، کما این که چند ماه پیش دیدیم که مقامات اسرائیلی محتوای مذاکرات محرمانه را افشا کردند و باعث شدند توقفی در مذاکرات ایجاد شود. دولت ایران به دنبال این است که ابتکار عمل مذاکرات را در دست داشته باشد و در این راستا نیز اطلاعات چندانی به بیرون درز نمی‌دهد و حتی شاهد این هستیم که بر خلاف گذشته، نمایندگان مجلس نیز در این حوزه اطلاعات چندانی ندارند و اظهار نظر نمی‌کنند، بنابراین، این مذاکرات در قیاس با مذاکرات منجر به برجام متفاوت است و باید ببینیم که سرانجام این مذاکرات چه خواهد شد.»
وی افزود: «نکته بعدی این است که قرار نیست مذاکراتی که در دست انجام است، به یک توافق جامع منتهی شود. بلکه قرار است که این مذاکرات، درواقع به نوعی فضا را آرام کرده و مانع تشدید تنش بین ایران و امریکا شود و این کنترل تنش تا انتخابات امریکا ادامه پیدا کند و پس از آن هر دو طرف تصمیم بگیرند که به چه نوع توافق جامع تری دست پیدا کنند. به عبارت دیگر قرار است مذاکرات فعلی با یک توافق شواهی و غیرمکتوب و احتمالا محرمانه به پایان برسد و یک الی یک سال و نیم نیز ادامه پیدا کند. پس از ان، طرفین تصمیم می‌گیرند، توافق بلند مدتی که مایلند انجام دهند، چگونه باشد. یعنی در توافق بلند مدت مشخص می‌شود که تا چه حد به برجام فعلی استناد می‌شود، تا چه حد به موضوعات منطقه‌ای مورد اختلاف بین ایران و امریکا پرداخته می‌شود. و بنابراین، ابهامی که اکنون وجود دارد این است که اگر بایدن در آمریکا رای نیاورد، نتیجه این مذاکرات فعلی و توافقی که احتمالا انجام خواهد شد، چیست. آیا جمهوری خواهان به چنین توافقی پایبند خواهند بود یا خیر.»
وی در ادامه گفت: «حتی اگر بایدن به چنین توافقی برسد جمهوری خواهان در صورت پیروزی، الزما تابع این توافق‌ها نخواهند بود و سعی خواهند کرد خود، چارچوب جدیدی تعریف کنند. کما این که در ایران نیز، آقای رئیسی به چارچوب توافقی که توسط دولت آقای روحانی انجام شده بود، پیابند نبود و سعی کرد چارچوب جدیدی را طراحی کند. آن‌چه که اکنون می‌بنیم، چارچوبی است که دولت آقای رئیسی پس از دو سال، به آن رسیده و در تلاش است در طراحی خود، توافق جدید را در چارچوب ایجاد کند، البته به شکلی که باعث نارضایتی اصولگرایان نشود.»
غروب برجام در راه است
قهرمان‌پور گفت: «در اکتبر ۲۰۲۳ بر اساس توافقی که در برجام شکل گرفته، قرار است برخی تحریم‌ها برداشته شوند، از جمله، تحریم پهپادها. از طرف دیگر اتحادیه اروپا قادر است به تحریم اشخاص مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای پایان دهد، بنابراین این مسئله بسیار مهم است و البته امریکا و اروپا در سال‌های گذشته نشان دادند که می‌توانند این مسئله را بین خود حل کنند. اگر مذاکرات کنونی ایران و آمریکا قبل از اکتبر به نتیجه برسد، یا حداقل به توافقی جزئی منجر شود، طرفین درباره غروب برجام نیز به چارچوبی خواهند رسید. هرچند این مسئله، یعنی موضوع پایان تحریم‌ها، ارتباط زیادی با ادعای اعضای اتحادیه اروپا درباره نقش ایران در جنگ اوکراین دارد و اگر این مسئله حل نشود، بعید می‌دانم که اروپایی‌ها حتی تحت فشار آمریکا رضایت بدهند که تحریم‌ها به اتمام برسد.»
وی افزود: «واقعیت این است که هم اکنون آمریکا در حال مذاکره است و اروپا در مذاکرات نقش مستقیمی ندارد. این که اروپایی‌ها می‌توانند اعمال نظر کنند یا خیر، تا حد زیادی به خواست و اراده آمریکا بر می‌گردد. طبیعتا آمریکا بین ایران و اروپا، روی منافع اروپا متمرکز‌تر است. دو طرف باید به یک فرمول مشترک دست پیدا کنند و تحریم فروش تسلیحات پیشرفته به ایران لغو شود.
همانطور که اشاره کردم، چون موضوع حساس است، شاید چنین توافقی انجام شود، اما به صورت علنی اعلام نشود؛ بنابراین هرچه به اکتبر نزدیک‌تر می‌شویم، مسئله حساس‌تر می‌شود. با توجه به سخنانی که اخیرا رئیس سازمان انرژی اتمی ایران زده و گزارش‌هایی که آژانس منتشر کرده، به نظر می‌رسد که ایران به دنبال کاهش تنش است. کاهش غنی سازی میزان ذخایر اورانیوم به ۶۰ درصد، علامت بسیار مهمی از جانب ایران به آمریکا و اروپا است.
این علامت نشان می‌دهد ایران آماده توافق است؛ بنابراین تا اکتبر، گزارش شورای حکام آژانس بسیار تعیین کننده است، در این گزارش، چند مسئله مشخص خواهد شد. موضوع دو مکان مورد ادعای آژانس حل شده است یا خیر؟ آیا میزان ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران کمتر شده است یا نه و ارزیابی کلی اژانس از همکاری ایران چیست؟ این سه موضوع در ماه سپتامبر مشخص خواهد شد و در آن صورت می‌توانیم بگوییم که دو طرف به سمت توافق حرکت می‌کنند یا این توافق همچنان دور از دسترس خواهد بود.»
