نقش‌آفرینی عمان میان تهران و تل‌آویو/ چرا مسقط برای ایران و آمریکا مهم است؟

به گزارش تازه‌نیوز، کانورسیشن در مطلبی به قلم کریستین کواتس اولریشن محقق انستیتوی بیکر در دانشگاه رایس نوشت: پیش از حمله پهپادی و موشکی ایران به اسرائیل در ۱۳ آوریل، تهران به واشنگتن اطلاع داده بود که در پاسخ به حمله هوایی به ساختمان سفارتش در دمشق از افزایش قابل توجه تنش اجتناب خواهد کرد. این پیام توسط عمان منتقل شده بود.

بحران فعلی در خاورمیانه، وضعیتی است که مقام های عمانی سال هاست برای اجتناب از آن تلاش کرده اند. عمان، کشوری در جنوب تنگه هرمز و دارای روابط دفاعی و امنیتی نزدیکی با ایالات متحده و بریتانیا از این موضوع به خوبی آگاه هست که حملات تلافی جویانه متقابل ریسک یک جنگ گسترده را که می تواند پای کل کشورها و بازیگران غیردولتی منطقه را به این درگیری بکشد، افزایش می دهد.

• حمایت ویژه باکو از اسرائیل علیه ایران؟
• دولت رئیسی چراغ سبز داد؛ مذاکرات ایران و آمریکا آغاز می‌شود؟ +ویدئو

به نقل از انتخاب، افزایش بیشتر تنش بین تهران و تل آویو چنین نتیجه ای در پی خواهد داشت. اما در عین حال به ویژه با توجه به عدم وجود کانال های رسمی دوجانبه برای گفتگو و کاهش تنش چنین نتیجه ای می تواند حاصل یک اشتباه محاسباتی یا سوء تفاهم باشد.

این همان جایی است که نقش افرینی عمان آغاز می شود. این کشور حاشیه خلیج فارس سال هاست که بی سر و صدا مشغول ایجاد سابقه در زمینه کاهش تنش های منطقه ای از طریق دیپلماسی بوده است. عمان از زمان حمله ۷ اکتبر حماس نیز این نقش را ادامه داده است. در ماه های بعد از آغاز حمله اسرائیل به غزه عمان گفتگوهایی را در سطح بالا با ایران برگزار نموده، میزبان دیوید کامرون، وزیر امور خارجه بریتانیا بوده و خواستار برقراری آتش بس در غزه شده است.

در حالی که طرف های مخاصمه به دنبال کاستن از سطح تنش هستند، مسقط اکنون می تواند نقشی حیاتی در باز نگه داشتن کانال ارتباطی بین ایران و آمریکا ایفا نماید.

عمان در کنار همسایگانش یعنی قطر و کویت و همچنین سوئیس که حفاظ منافع ایالات متحده در ایران است، نقش مهمی در دیپلماسی غیررسمی میان دو کشور ایفا کرده است. اما رویکرد عمان متفاوت از سایر کشورهاست. این کشور به جای مشارکت در گفتگوهای مستقیم فضایی را برای دیالوگ فراهم می سازد و بیش از آنکه به عنوان میانجی عمل کند، یک تسهیل کننده به شمار می رود.

دلایل مختلفی برای ایفای نقش تسهیل کننده از سوی عمان وجود دارد. بر خلاف چند کشور دیگر منطقه نظیر عربستان یا امارات، عمان سابقه تنش با ایران را در کارنامه ندارد. عمانی ها در دوران حکومت پهلوی و در دهه ۱۹۷۰ میلادی از کمک های نظامی ایران برای سرکوب شورشیان در استان ظفار استفاده کردند. حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز عمان ترجیح داد همچون دیگر کشورهای منطقه از رقابت منطقه ای و تلاش برای به افزایش نفوذ ژئولپتیک که موجب تیره و تار شدن روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس با ایران شد اجتناب نماید.

همانطور که سعید بدر البوسیدی، وزیر امور خارجه عمان می گوید: «ما تلاش می کنیم از موقعیت میانجیگریمان بین قدرت های بزرگ برای کاهش احتمال جنگ در همسایگی خود استفاده کنیم.»

بر خلاف قطر که توجهات جهانی را در خصوص نقش میانجیگری اش بین اسرائیل و حماس برانگیخت، عمانی ها ترجیح می دهند کمتر میانجیگری کنند و بیشتر تسهیل گری نمایند. آنها چنین نقشی را در گفتگوها بین نمایندگان حوثی ها و دولت عربستان نیز ایفا کرده اند.

نقش تسهیل گری عمان اشکال مختلفی به خود می گیرد. گاهی می تواند در قالب انتقال پیام و حفظ کانال های ارتباطی غیرمستقیم بین طرف های درگیر اتفاق بیافتد و گاهی از طریق ترتیب فراهم نمودن کانال های غیررسمی و میزبانی نشست های غیررسمی.

ویلیام برنز، رئیس سابق سازمان سیا در کتابش تحت عنوان “کانال پشت پرده” که پس از بازنشستگی اش نوشته به تشریح نقش عمان در مذاکرات منتهی به توافق هسته ای ایران پرداخته است. این کانال پشت پرده پس از آن شکل گرفت که مقام های ایرانی در سال ۲۰۱۲ پیامی را از طریق عمان به آمریکا منتقل و پیشنهاد برگزاری نشستی در مسقط را مطرح نمودند.

این کانال پشت پرده در طول ۸ دور مذاکرات سازنده که طولانی ترین تعامل بین ایران و آمریکا از سال ۱۹۷۹ تا آن زمان محسوب می شد، سری باقی ماند. اعتماد طرفین به مقام های عمانی نقشی حیاتی داشت و نتیجه مثبت نشست ها موجب ایجاد اعتماد نسبت به استفاده از کانال عمان در هر یک از طرفین شد.

ظاهرا تنها باری که عمان تمایلی به ایفای این نقش نداشت، زمانی بود که پس از ترور ژنرال سلیمانی در ژانویه ۲۰۲۰ تنش ها به اوج خود رسیده بود، زیرا سلطان قابوس، پادشاه عمان در آن مقطع به شدت بیمار بود. در غیاب عمان، سوئیس مدیریت این کانال پشت پرده را بر عهده گرفت.

در طول دوره افزایش تنش ها از زمان حمله ۷ اکتبر، عمان پیام هایی را بین مقام های ایرانی و آمریکایی رد و بدل کرده است. در ژانویه ۲۰۲۴ مقام های عمانی میزبان هیئت های عالی رتبه ای از هر دو کشور بودند و بین نمایندگان دو طرف که در اتاق هایی جداگانه مستقر بودند به تبادل پیام پرداختند.

حتی پس از آنکه اسرائیل به یک ساختمان سفارت ایران در دمشق حمله کرد و احتمال یک جنگ منطقه ای بالا گرفت، عمان تلاش کرد تا تنش ها را فرو بنشاند.

در ۷ آوریل، وزیر امور خارجه ایران با سفر به عمان فرصتی را فراهم کرد که مقام های عمانی، آمریکا و دیگر کشورهای غربی را در جریان موضع ایران که مصمم بود به حمله دمشق پاسخ دهد، قرار دهند.

هرچند بحران جاری در خاورمیانه از چنان گستردگی ای برخوردار است که عمان به تنهایی نمی تواند حل و فصل آن را مدیریت نماید، اما توانایی میانجیگران مورد اعتماد نظیر عمان در کنار قطر و سوئیس برای باز نگه داشتن کانال های ارتباطی جهت به حداقل رساندن احتمال هرگونه افزایش تصادفی تنش در سمت ایران و تکمیل دیالوگ آمریکا و اروپا با رهبران اسرائیل در تلاش برای یافتن یک راه حل مسالمت آمیز برای مناقشه فعلی نقشی بسیار حیاتی را ایفا می کند.