روسیه ایران را به مذاکره با آمریکا ترغیب می‌کند؟/ پوتین برای پایان آشوب دست‌به‌کار می‌شود؟
یک تحلیگر مسائل سیاسی به «نیوزویک» گفت: روسیه به نظر می‌رسد که ایران را به سمت دیپلماسی سوق می‌دهد تا از دست دادن یک شریک کلیدی را در برابر یک جنگ احتمالی وسیع‌تر که منطقه را به آشوب بیشتری فرو می‌برد و منافع روسیه را بیشتر مختل می‌کند، جلوگیری کند.
تابناک نوشت: چرخش رئیس‌جمهور دونالد ترامپ به سمت بهبود روابط با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پرسش‌های جدیدی را درباره آینده رابطه پیچیده، اما استراتژیک مسکو با ایران مطرح کرده است. این در حالی است که روسیه به تازگی یک معاهده تاریخی با تهران امضا کرده است.
مجله «نیوزویک» آمریکا در مقاله‌ای به بررسی روابط ایران و روسیه متعاقب گفت‌و‌گو‌های روسیه و آمریکا و نزدیکی دو طرف به یکدیگر نوشته که در ادامه آمده است.
در حالی که تماس‌های مجدد بین ایالات متحده و روسیه در درجه اول بر یافتن راه‌حلی برای جنگ اوکراین متمرکز بوده، کاخ سفید همچنین به نقش تأثیرگذار کرملین در خاورمیانه توجه داشته است. در این منطقه، ایران و اسرائیل – که متحد نزدیک آمریکا محسوب می‌شود – در پی جنگ غزه درگیر جنگ مستقیم شده‌اند.
این مطالب را از دست ندهید:
- ترامپ به دنبال محاصره تهران در عراق؛ ماجرا چیست؟
- پزشکیان در جلسه استیضاح تکلیف مذاکره با آمریکا را یکسره کرد! +ویدیو
روسیه یکی از طرف‌های کلیدی توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ بود، توافقی که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود از آن خارج شد. با این حال، مسکو تمایل خود را برای احیای دیپلماسی بین واشنگتن و تهران اعلام کرده است.
ترامپ همچنین پیشنهاد مذاکرات برای یک توافق جدید را مطرح کرده که به ایران اجازه می‌دهد «به‌صورت مسالمت‌آمیز رشد کند و شکوفا شود.» او احتمال اقدام نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران را کم اهمیت جلوه داده است. اما با توجه به سابقه خصومت ترامپ با جمهوری اسلامی و بازگشت سیاست «فشار حداکثری» او در قالب تحریم‌ها، این مسئله برای روسیه ابهامات زیادی ایجاد کرده است.
آندری باکلانوف، متخصص خاورمیانه و سفیر پیشین روسیه در عربستان سعودی که اکنون استاد دانشگاه تحقیقات ملی مدرسه عالی اقتصاد در مسکو است، به نیوزویک گفت: «روسیه آماده است در حل مسئله پرونده هسته‌ای ایران، روابط آن با ایالات متحده و برخی از همسایگان منطقه‌ای‌اش کمک کند.»
باکلانوف گفت: «با این حال، به‌صراحت بگویم، ما همچنان تحت تأثیر اقدامات یک‌جانبه آمریکا هستیم که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را نابود کرد؛ توافقی که با تلاش‌های عظیمی، ازجمله از سوی دیپلماسی روسیه و جامعه کارشناسان، تدوین شده بود. در نهایت، این رئیس‌جمهور ترامپ بود که در ۸ مه ۲۰۱۸ خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای ایران را اعلام کرد.»
روسیه، در حال حاضر یک رویکرد انتظار و مشاهده در پیش گرفته است تا مشخص شود ترامپ در تلاش خود برای بازنگری در سیاست آمریکا در قبال منطقه به چه سمتی خواهد رفت.
باکلانوف افزود: «رئیس‌جمهور آمریکا گفت که ایالات متحده شواهدی دارد که نشان می‌دهد ایران به توسعه سلاح‌های هسته‌ای ادامه داده است، اما هیچ مدرکی ارائه نشد. امروز، ما در درجه اول علاقه‌مندیم که ماهیت خط مشی جدید رئیس‌جمهور ترامپ را درک کنیم، اگر واقعاً با مسیر قبلی او تفاوت داشته باشد.»
بدون تضمین‌های امنیتی
ایران و روسیه در تاریخ ۱۷ ژانویه، تنها سه روز پیش از آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ، معاهده ۲۰ ساله «مشارکت جامع راهبردی» خود را نهایی کردند. این توافق که سال‌ها در دست تدوین بود، اولین پیمان بزرگ میان دو کشور از سال ۲۰۰۱ محسوب می‌شود. بااین‌حال، نکته قابل توجه این است که این معاهده شامل هیچ‌گونه تضمین امنیتی متقابل نمی‌شود.
باکلانوف گفت: «این مفاد با دقت و احتیاط بسیار زیادی تنظیم شده‌اند.» او به بخشی از توافق اشاره کرد که بیان می‌کند: «اگر یکی از طرف‌های قرارداد مورد تجاوز قرار گیرد، طرف دیگر نباید هیچ‌گونه کمک نظامی یا دیگری به متجاوز ارائه دهد که به ادامه تجاوز کمک کند.»
باکلانوف در ادامه گفت که این توافق تصریح می‌کند: «طرفین اجازه نخواهند داد که از سرزمین‌هایشان برای حمایت از جنبش‌های جدایی‌طلب و دیگر اقداماتی که ثبات و تمامیت ارضی طرف دیگر را تهدید می‌کند، استفاده شود.»
از این نظر، این معاهده با «معاهده مشارکت جامع راهبردی» که روسیه در ژوئن گذشته با کره شمالی امضا کرد، تفاوت دارد. بر اساس توافق با کره شمالی، در صورتی که یکی از طرفین «در اثر تهاجم مسلحانه وارد وضعیت جنگی شود، طرف دیگر موظف است فوراً با تمامی ابزار‌های در اختیار خود کمک نظامی و سایر حمایت‌های لازم را ارائه دهد.»
باکلانوف تأکید کرد: به نظر می‌رسد که در شرایط کنونی، مقایسه این توافق با روابط دوجانبه روسیه با سایر کشورها، ازجمله کره شمالی، مناسب نیست. هر مورد کاملاً خاص است، زیرا جایگاه هر کشور در نظام بین‌الملل و منطقه متفاوت است، چه برسد به تفاوت‌هایی که در نظام‌های هر یک از طرفین وجود دارد.
باکلانوف افزود: ما تضمین‌های امنیتی در منطقه را نه در تقویت همکاری‌های نظامی با یک کشور یا گروه خاصی از کشورها، بلکه در ایجاد یک سیستم متوازن امنیت جمعی منطقه‌ای با امکان حمایت خارجی، مثلاً از سوی روسیه و ایالات متحده، می‌بینیم. اما این مستلزم گذار به روابط جدید و عادی بین مسکو و واشنگتن است.
ایران و کره شمالی هر دو در طول جنگ سه ساله اوکراین، که از حمایت گسترده ناتو برخوردار بوده، روابط نظامی خود را با روسیه تعمیق بخشیده‌اند. نیرو‌های روسی به طور گسترده از پهپاد‌هایی استفاده کرده‌اند که شباهت چشمگیری به پهپاد‌های شاهد ایران دارند.
همچنین، اطلاعات ارائه شده از سوی آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا و کره جنوبی نشان می‌دهد که گلوله‌های توپخانه‌ای کره شمالی و حتی نیرو‌های این کشور در میدان نبرد اوکراین مشاهده شده‌اند.
در حالی که نحوه کمک متقابل مسکو به پیونگ یانگ همچنان مبهم است و با گمانه زنی‌های زیادی همراه بوده، روسیه به ایران هواپیما‌های آموزشی ارائه کرده و گزارش‌ها حاکی از آن است که قصد دارد جنگنده‌های پیشرفته سوخو Su-۳۵ را به تهران بفروشد. این تحویل مدت‌ها در انتظار بوده و می‌تواند در مقطعی که اسرائیل به طور علنی ایران را به حملات بیشتر تهدید کرده است، نقشی کلیدی در بهبود ناوگان هوایی قدیمی و فرسوده جمهوری اسلامی ایفا کند.
اما ارسال تسلیحات و مسیر کلی روابط ایران و روسیه به دلیل اختلافاتی که سال‌ها در حال شکل‌گیری بوده و اخیراً بر سر یک درگیری دیگر به اوج خود رسیده است، در معرض خطر قرار دارد.
مدت‌ها پیش از جنگ اوکراین، روسیه و ایران نخستین همکاری نظامی خود را در جنگ داخلی سوریه که در سال ۲۰۱۱ آغاز شد، تجربه کردند. دو کشور بیش از یک دهه در حمایت از بشار اسد در برابر گروه‌های شورشی و جهادی هماهنگ عمل کردند، اما همزمان برای افزایش نفوذ خود در دمشق نیز رقابت داشتند. در نهایت، عملیات در اوکراین برای روسیه اولویت بیشتری یافت.
تا به امروز، بسیاری در ایران روسیه را مسئول سقوط حکومت اسد در دسامبر گذشته می‌دانند، زیرا این کشور اجازه داد که حمله اسلام‌گرایان موفق شود.
«جواد حیران نیا»، مدیر گروه مطالعات خلیج فارس در مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعاتی استراتژیک خاورمیانه در تهران، به نیوزویک گفت: همکاری بین تهران و مسکو موجب حفظ قدرت بشار اسد شد. اما با تغییر شرایط ژئوپلیتیکی و آغاز جنگ اوکراین، روسیه به ترکیه نزدیک شد و بدون حضور ایران، با آنکارا به توافقی دست یافت که بر اساس آن نیرو‌های اسلام‌گرای تحت حمایت ترکیه در غرب ادلب مستقر شدند.
او سقوط دولت سوریه را بزرگ‌ترین ضربه به محور مقاومت مورد حمایت ایران توصیف کرد، اتحادی که به عنوان یک مولفه اصلی عمق استراتژیک و بازدارندگی جمهوری اسلامی در برابر اسرائیل در خاورمیانه عمل کرده است.
با توجه به احساس ایران از آسیب‌پذیری بیشتر پس از سقوط اسد و ضربات سنگینی که حزب‌الله در لبنان متحمل شده، حیران نیا گفت حتی برخی فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) سقوط بشار اسد را به روسیه نسبت داده و از آن به دلیل عدم اجازه به ایران برای کمک به نظام بشار اسد انتقاد کرده‌اند.
فشار برای صلح
حیران نیا گفت اکنون روسیه بعید است که نسبت به درخواست‌های ترامپ برای کاهش روابط روسیه با ایران، در حالی که رهبری ایران از گفت‌و‌گو با ایالات متحده تحت تحریم‌های شدید خودداری می‌کند، «کاملاً بی‌تفاوت» باشد: «در واقع، روسیه به نظر می‌رسد ایران را به سمت دیپلماسی سوق می‌دهد تا از دست دادن یک شریک کلیدی را در برابر یک جنگ احتمالی وسیع‌تر که منطقه را به آشوب بیشتری فرو می‌برد و منافع روسیه را بیشتر مختل می‌کند، جلوگیری کند.»
حیران نیا افزود: «روسیه می‌داند که تهدید نظامی ایالات متحده و اسرائیل علیه ایران، اگر اجرا شود، می‌تواند ایران را تضعیف کند، که این مغایر منافع روسیه است.»
حیران نیا ادامه داد: بنابراین، روسیه تلاش می‌کند تا ایران را به مذاکره ترغیب کند و از وقوع جنگ جلوگیری نماید.
اختلافات بین دو شریک به وضوح از طریق درخواست وزیر خارجه روسیه، سرگئی لاوروف، برای توجه بیشتر به دیپلماسی در جریان آخرین سفر خود به تهران در روز سه‌شنبه نمایان شد. رهبر معظم ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، پیشتر مذاکره با ایالات متحده در این مرحله را «غیرعقلانی، غیرهوشمندانه و غیرشرافتمندانه» خوانده بود.
در نمایشی دیگر از اختلاف، تنها یک روز پیش از سفر لاوروف، ایران تصمیم گرفت که به جای رد قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل که روسیه را متجاوز جنگ اوکراین معرفی می‌کرد، رای ممتنع بدهد. حتی ایالات متحده و اسرائیل نیز به همراه روسیه، کره شمالی و سایر کشورها در رای‌گیری علیه این قطعنامه شرکت کردند.
این وضعیت نادر ژئوپلیتیکی ممکن است به خوبی به نفع ایران در جهت دریافت تسلیحات پیشرفته روسی نباشد.
عصر طلایی
اما در نهایت، ممکن است پوتین راهی برای ایفای نقش سازنده در بازگرداندن مذاکرات هسته‌ای به مسیر درست پیدا کند، با توجه به تغییرات آشکار در روابط ایالات متحده و روسیه.
آندرو کوریبکو، تحلیلگر آمریکایی مستقر در مسکو، نزدیک شدن به یک «تنش زدایی جدید» را در روابط ترامپ و پوتین مطرح کرد، رابطه‌ای که در آن هر دو طرف برای گفت‌و‌گو در مورد مسائل مختلف، از جمله موضوعات مربوط به ایران، انگیزه دارند.
کوریبکو به نیوزویک گفت: موضوع هسته‌ای ایران برای هر دو طرف مهم است، اما به شیوه‌های مختلف: روسیه نگران این است که اگر ایران با یک توافق هسته‌ای جدید موافقت نکند، ایالات متحده و اسرائیل چه اقدامی انجام خواهند داد، اقدامی که ممکن است حاشیه جنوبی روسیه را بی‌ثبات کند، در حالی که ایالات متحده نگران توسعه سلاح‌های هسته‌ای توسط ایران است. اگر آنها به یک توافق صلح آمیز در اوکراین برسند، به ویژه توافقی که منجر به همکاری استراتژیک در زمینه منابعی مانند گاز قطب شمال و مواد معدنی کمیاب شود، هر یک از طرفین منافع خود را در کمک به دیگری در این زمینه خواهند دید.
او افزود: در این راستا، روسیه ممکن است آنچه را که از تعامل با ترامپ آموخته است، با ایران به اشتراک بگذارد؛ به‌ویژه دیدگاه‌های کاملاً متفاوت دولت او نسبت به پیشینیانش. با توجه به اعتماد موجود بین روسیه و ایران در سطوح ملی و رهبری، و با در نظر گرفتن احتمال حل مسالمت‌آمیز مسئله اوکراین که منجر به یک «تنش زدایی جدید» بین روسیه و ایالات متحده می‌شود، ایران ممکن است به این موضوع به خوبی واکنش نشان دهد.
یکی دیگر از بازیگران احتمالی در ایجاد زمینه برای مذاکرات ایالات متحده و ایران، رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان است، یک اصلاح‌طلب که سال گذشته با برنامه‌ای برای بهبود وضعیت اقتصادی بیمار کشورش به ریاست جمهوری رسید.
آیت الله خامنه‌ای که همچنان نسبت به توافق جدید پس از خروج ناگهانی ترامپ از برجام در هفت سال پیش، شکاک است، آخرین کلمه را در این تصمیمات کلیدی سیاست خارجی دارد، اما موقعیت مسکو ممکن است به عنوان یک ابزار مفید عمل کند، چرا که وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، در روز سه‌شنبه از مشاوره‌های جاری با چین و روسیه در این خصوص صحبت کرد.
چین، از سوی دیگر، به عنوان اصلی‌ترین رقیب برای برهم زدن وضعیت ابرقدرتی ایالات متحده شناخته می‌شود، که به دلیل رشد اقتصادی، قدرت نظامی، نفوذ دیپلماتیک و توانایی‌های تکنولوژیکی‌اش است.
همانطور که در مورد ایران مشاهده می‌شود، ترامپ در دوره دوم خود رویکردی عمل‌گرایانه‌تر به جمهوری خلق چین اتخاذ کرده است. در عین حال، او آماده است تا به دنبال موقعیت برتر ایالات متحده در یک رقابت ژئوپلیتیکی گسترده‌تر باشد که پیامد‌هایی برای مسکو، تهران و بسیاری دیگر دارد.
کوریبکو گفت: هرچه مذاکرات چین و ایالات متحده بیشتر به درازا بکشد، که حتی ممکن است به رقابت جهانی مشابه رقابت شوروی-ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم تبدیل شود، برای روسیه و ایران بهتر خواهد بود اگر پیش از آن توافقات خود را با ایالات متحده انجام داده باشند، زیرا در این صورت می‌توانند بین هر دو اردوگاه تعادل برقرار کنند. همین موضوع در مورد هند نیز صدق می‌کند، که علی‌رغم اختلافات مرزی خود با چین، همچنان چین را به عنوان مهم‌ترین شریک تجاری خود می‌داند، اما به طور کلی روابط نزدیکی با ایالات متحده دارد و این سه کشور می‌توانند برای حداکثر کردن تاثیر جمعی خود همکاری کنند.
هند، ایران و روسیه در حال حاضر در پروژه‌هایی مانند کریدور ترانزیت بین‌المللی شمال-جنوب که یک مسیر ریلی بین‌قاره‌ای بلندپروازانه است، همکاری دارند و دهلی نو بار‌ها تحریم‌های واشنگتن علیه مسکو و تهران را نادیده گرفته است.
در حالی که هند تصمیم گرفته است روابط نزدیکی با ایالات متحده برقرار کند، قدرت در حال رشد جنوب آسیا همچنین از ائتلاف‌های نظامی اجتناب کرده و به مجموعه‌ای متنوع از روابط منطقه‌ای و جهانی پایبند است، به ویژه شراکت دیرینه خود با روسیه.
کوریبکو استدلال می‌کند که نتیجه این وضعیت می‌تواند ظهور «جنبش عدم تعهد جدید» باشد، بازتأسیس فروم ۱۲۰ عضوی که در دوران جنگ سرد قرن بیستم از اتخاذ جانب هیچ یک از دو بلوک ابرقدرت خودداری کرده بود. این «جنبش عدم تعهد جدید» می‌تواند به حفظ توازن قدرت جهانی و نفوذ اقتصادی بین این دو ابرقدرت کمک کند.
او افزود: در تمام این مدت، روسیه، ایران و هند، به عنوان شرکای چین که تا آن زمان توافقات خود را با ایالات متحده نیز انجام داده‌اند (توافق هند عمدتاً بر تجارت متمرکز است، برخلاف دو کشور دیگر که بیشتر توافقات ژئوپلیتیکی و منابعی دارند)، در موقعیت جهانی برجسته‌ای قرار خواهند گرفت. این می‌تواند به نوبه خود عصر طلایی‌ای را که ترامپ می‌خواهد، نوید دهد.
