ابراهیم رئیسی هم به دنبال توافق با آمریکا بود اما یک تماس همه‌چیز را خراب کرد
ایران در زمان شهید رئیسی هم به دنبال توافق با آمریکا بود اما چه کسانی مانع این توافق شدند؟
روزنامه اینترنتی فراز نوشت: مذاکرات آتی ایران و آمریکا به سرخط خبرهای رسانه‌های داخلی و خارجی تبدیل شده است. در این بین برخی، تجربه‌های گذشته را مرور می‌کنند و برخی زبان به بازگوی روایت‌هایی شنیده‌نشده از سال‌های اخیر گشوده‌اند. در آخرین این روایت‌ها، «محمد مخبر»، معاون اول دولت سیزدهم از ناگفته‌های تلاش دولت سیزدهم برای توافق با آمریکا پرده برداشته است.
یک تصمیم و دو مانع
ظهر روز چهارشنبه ۲۰ فروردین‌ماه، محمد مخبر، دستیار مقام معظم رهبری با اشاره به «تناقض ماهوی در مسائل بین‌المللی» گفت که مخالف مذاکره نیست و «شهید رئیسی بیشترین وقت را برای مذاکره گذاشت». مخبر در این باره گفت: «در شهریور ۱۴۰۱، ما دو بار تا مرحله امضای توافق [با آمریکا]پیش رفتیم؛ پیش از شهادت شهید رئیسی هم به این نقطه رسیدیم، اما اسرائیلی‌ها نگذاشتند توافق شود. ما هیچ‌وقت مخالف مذاکره نبودیم، اما نگاه به بیرون نداشتیم».
روایت محمد مخبر شاید حائز دو نکته قابل توجه باشد که در ادامه به آن می‌پردازیم.
نکته اول، تلاش دولت سیزدهم برای امضای یک توافق با آمریکایی‌ها است. پدیده‌ای که شاید در زمان خود، با توجه به پایگاه رأی ابراهیم رئیسی و پیشگیری از نارضایتی بدنه‌ی حامی دولت، تا حدود زیادی مسکوت ماند و زیاد رسانه‌ای نشد. البته با ازسرگیری مذاکرات بین ایران و ایالات متحده در هفته اخیر، برخی رسانه‌های غیرهمسو با دولت از جمله روزنامه کیهان، به اصطلاح روغن ریخته را نذر امامزاده کرده و نوشته‌اند که گفت‌وگوی غیرمستقیم بین ایران و آمریکا «مسبوق به سابقه» بوده و در دولت سیزدهم نیز جریان داشته است. با این وجود نگاهی به اظهارات مقامات دولت وقت و همچنین نامزدهای انتخابات اخیر که خود را ادامه‌دهنده راه دولت سیزدهم معرفی می‌کردند، نشان می‌دهد که این جناح به حل مسایل از طریق رفع تحریم‌ها چندان قائل نیست.
بیشتر بخوانید: ترامپ دوباره با تهدید نظامی ایران از راه رسید/ اسرائیل هم رهبری می‌کند +جزئیات
امضا کنی، خط می‌خوری!
نکته دوم و نکته مهم‌تر اما، اشاره به کارشکنی‌های اسرائیل در مسیر توافق مجدد ایران و غرب است. مانع‌تراشی‌های اسرائیل در مسیر تحقق توافق ایران با آمریکا مساله تازه‌ای نیست و تلاش رژیم اسرائیل برای امنیتی‌سازی پرونده ایران در مجامع بین‌المللی و جلوگیری از هرگونه گام روبه‌جلو در سیاست خارجی کشور، مدت‌ها است که به طور علنی مطرح می‌شود. با این حال، طبق خبرهای موثقی که رسیده، کارشکنی و مانع‌تراشی‌های گروه تندرو در داخل کشور نیز عامل مهمی در نافرجام ماندن احیای برجام بوده است. به عبارت دیگر، آنچه باعث شد تیم مذاکره‌کننده ایران دو بار تا پای امضای توافق با آمریکا پیش رفته و ناکام از پای میز به کشور بازگردد، تهدید مذاکره‌کننده ارشد ایران توسط گروهی تندرو در داخل کشور بوده است.
شنیده‌ها حاکی از این است که مذاکرات ایران و آمریکا به سرپرستی «علی باقری» چندین بار تا پای امضا و نهایی شدن توافق پیش رفته بود. در آخرین تلاش تیمِ وقت مذاکره‌کننده، علی باقری با تماس‌هایی تهدیدآمیز از سوی یک گروه تندرو و افراطی در ایران مواجه می‌شود. در این تماس، باقری به «خروج از دایره انقلاب» و تحمیل هزینه‌های سیاسی و رسانه‌ای تهدید می‌شود. این پیغام تهدیدآمیز در حالی مخابره شده که تیم مذاکره‌کننده ایران با چراغ سبز و توصیه مقامات عالی کشور در مذاکرات غیرمستقیم حاضر شده بود.
همزمان با پررنگ‌تر شدن زمزمه مذاکره دولت سیزدهم با مقامات غربی، نمایندگان گروه‌های تندرو در نهادهای مختلف نیز فشارهای مضاعفی را به تیم مذاکره‌کننده وارد می‌کردند. برای نمونه، «محمد نبویان»، نماینده تهران در مجلس یکی از چهره‌های ضدبرجام نردیک به جبهه پایداری است که هیاهوی زیادی را در مجلس علیه تیم مذاکره کننده دولت سیزدهم و به طور مشخص، علیه علی باقری به پا کرد. آبان‌ماه ۱۴۰۰، او در یک یادداشت خطاب به رییس جمهوری فقید نوشت: «لازم است به رئیس‌جمهور محترم-جناب حجه‌الاسلام دکتر رئیسی یادآوری شود که برای دست‌یابی به یک توافقی که با رعایت خطوط قرمز نظام بتواند منافع ملت ایران را تامین کند، مستلزم آن است که تغییر فوری در تیم مذاکرات داده شود و از افراد انقلابی و متدین و متعهد به منافع ملت و خطوط قرمز نظام استفاده شود».
ناکامی در یک قدمیِ خانه‌ی آخر!
فرایند مذاکره ایران و ایالات متحده در دولت سیزدهم به طرز مطلوبی پیش می‌رفت و چند دستاورد قابل توجه نیز داشت. روز ۲۳ خردادماه ۱۴۰۲، علی باقری، معاون سیاسی وزیر پیشین امور خارجه و سرپرست تیم مذاکرات هسته‌ای در صفحه توییتر خود نوشت: «در ادامه رایزنی‌های دیپلماتیک با طرف‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، با همتایان آلمانی، فرانسوی و انگلیسی خود در ابوظبی ملاقات کرده و در مورد طیفی از موضوعات و نگرانی‌های متقابل با هم گفتگو نمودیم». با انتشار این مطلب، این باور در کارشناسان سیاست خارجی ایجاد شد که ایران به احتمال زیاد در مسیر حصول یک توافق-هرچند محدود یا موقت- با آمریکا قرار گرفته است. درست سه ماه بعد در ۲۱ مردادماه ۱۴۰۲، علی باقری در صفحه توییترش، از ایجاد یک توافق و «دریافت تضمین لازم برای پایبندی آمریکا به تعهداتش» خبر داد و نوشت: «فرایند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های ایران که چند سال است به‌طور غیرقانونی توسط آمریکا توقیف شده، آغاز شد. ایران تضمین لازم برای پایبندی آمریکا به تعهدات خود را دریافت کرده‌است. آزادی چند ایرانی که به‌طور غیرقانونی در آمریکا بازداشت شده بودند در این چارچوب است».
تمایل علی باقری به احیای برجام، رسانه‌های خارجی را نیز شگفت‌زده کرده بود. «میدل ایست آی» به نقل از یک دیپلمات پیشین ایرانی که نخواسته نامش فاش شود، در این باره نوشته بود: «علی باقری، مذاکره‌کننده اصلی که تا دو سال پیش دشمن سرسخت برجام بود، اکنون به حامی همه‌جانبه برجام و توافقی برای احیای آن تبدیل شده است. درحالی‌که باقری بیش از هر کسی در کشور مایل است و اراده دارد که این توافق را امضا کند، اما شهامت این را ندارد که جلو برود، خودش را قربانی کند و مسئولیت امضای توافق را برعهده بگیرد. توافق، مخالفان زیادی دارد».
برخی رسانه‌ها نیز از بالاگرفتن اختلاف علی باقری و سعید جلیلی در بحبوبه رایزنی‌ها بین ایران و آمریکا خبر داده بودند. همه این مخالفت‌ها در حالی بود که دولت ابراهیم رئیسی، اختیارات کامل را برای پیشبرد مذاکرات هسته‌ای دریافت کرده بود و طبق آخرین روایت محمد مخبر، «بیشترین وقت را برای توافق با آمریکا گذاشته بود». با این حال، اما کارشکنی گروه تندرو، همه چیز را برای دولت ابراهیم رئیسی ناتمام گذاشت. گروهی که در سال‌های اخیر به مخالفت هرگونه گفتگو با غرب شناخته شده و اساسا موجودیت سیاسی‌اش را در کشور مدیون ستیز با مذاکره و طرفداران مذاکره است. گروهی که با هربار پررنگ‌تر شدن احتمال توافق ایران با قدرت‌های غربی و برون‌رفت از ابَربحران تحریم، از هیچ تلاشی برای کارشکنی دریغ نکرده و نخواهد کرد. در حالی که هزینه این مانع‌تراشی‌ها، درست مثل گذشته که چیزی جز افزایش افسارگسیخته نرخ ارز و تروم در کشور نبود، تنها به مردم ایران تحمیل شده و در عوض، منافع سیاسی و جناحی گروه‌های تندرو در کشور را تامین می‌کند.
